Bij een vrouw uit Wijdemeren ging dit mis. De rechter besloot dat zij 7000 euro aan de gemeente moet terugbetalen, omdat zij de boodschappen die zij een keer per week van haar moeder kreeg, niet had opgegeven. Ook moet ze een boete van enkele duizenden euro’s betalen. Na de ophef hierover kondigde de gemeente aan nog eens naar dit geval te kijken. Volgens een woordvoerder zal dat „eerder binnen enkele weken dan maanden” zijn afgerond.

„Je zou van de bijstand rond moeten kunnen komen, dat is het uitgangspunt. Maar als er schulden moeten worden afgelost is dat niet het geval, dat weten wij als sociaal rechercheurs ook”, zegt Ligtenberg. Zij kent het individuele geval uit Wijdemeren niet, maar „in principe is bijstandsrecht rechtlijnig: elke cent moet je melden bij de gemeente.”

De gemeente heeft vervolgens een wettelijke verplichting om je voor die waarde te korten op je uitkering. „De bijstand krijg je voor levensonderhoud, zoals boodschappen en betalen van gas, water en licht. Als je boodschappen krijgt, vertegenwoordigt dat een waarde die in de uitkering zit.” In het geval van de zaak in Wijdemeren over drie jaar voor 6,41 per dag, volgens de rechter.

De gemeente legt giften wel langs de meetlat, zegt Ligtenberg. „Daarin nemen ze de omstandigheden en samenstelling van het gezin mee. Maar de ene gemeente is coulanter dan de andere. Wij zijn sociaal rechercheurs, je vraagt je vaak af: wat zou ik zelf hebben gedaan? Sommige keuzes zijn heel goed te begrijpen.” Een voorbeeld dat Ligtenberg aanhaalt, is dat je ook de 100 euro die je voor je verjaardag krijgt, moet opgeven. Ze snapt wel dat mensen dat in 99 procent van de gevallen niet doen. „Maar dat je een keer iets krijgt is geen probleem, wél als dit structureel is.”

En kan iemand in de bijstand dan geen vrije gift krijgen, bijvoorbeeld als je moeder je niet wekelijks boodschappen, maar een tafel wil geven? „Goederen zoals een tafel of stoel, daarvan kan je zeggen dat iemand in de bijstand dat niet zomaar zelf kan bekostigen. Dan kun je bijzondere bijstand aanvragen en is het geen probleem”, zegt Ligtenberg. „Maar een tafel is geen levensonderhoud waar de bijstand voor bedoeld is, en zou dus minder problemen moeten opleveren.”

In de Tweede Kamer is verontwaardigd gereageerd op het feit dat de vrouw ruim 7000 euro moet terugbetalen. Zowel de oppositie als de coalitie heeft inmiddels Kamervragen gesteld. „In plaats van een misplaatste fraudejacht (déja vu) moeten we naar een humane uitvoering”, schrijft SP-Kamerlid Jasper van Dijk op Twitter.