Het unanieme antwoord luidde: „Ja, want met de huidige aanpak betonen wij barmhartigheid aan de kwetsbaren in de samenleving.” Daarop valt wel wat af te dingen.

Barmhartigheid is een oud en mooi woord. Het betekent geraakt worden door het leed van de ander en er iets aan proberen te doen. Denk aan de barmhartige Samaritaan, het schoolvoorbeeld van deze christelijke kerndeugd. Je zou dus zeggen: wat kan er mis zijn met barmhartigheid? Toch is het een bedenkelijke leidraad voor politiek handelen. Die helpt je namelijk niet om afgewogen beslissingen te nemen.

Uit barmhartigheid kun je maar één criterium afleiden voor politieke beslissingen: het lenigen van nood, en de grootste nood eerst. Maar hoe bepaal je wat de grootste nood is? Is dat het leed dat je het meest aangrijpt? Dat is voor de een iets anders dan voor de ander. Kijk maar naar de recente onenigheid binnen het kabinet. De breuklijn lag toen niet tussen partijen, maar tussen portefeuilles. Waar de ene bewindspersoon dagelijks horrorverhalen uit de zorg hoort, ziet de andere ondernemers verzuipen of jongeren in depressies belanden. Dat is allemaal leed. Dat zijn allemaal levens die kapotgaan. En daar moet je tussen kiezen.

Die keuze kun je niet maken op basis van barmhartigheid. Daar heb je een waardenkader voor nodig, dat je helpt om te beslissen wat in een gegeven situatie het belangrijkst is. In de coronacrisis blijkt dat gezondheid te zijn. Vooral die van senioren. Van de overlijdens betreft 95 procent immers 65-plussers.

De keuze voor gezondheid is niet verrassend. Een onderzoek van de Europese Commissie in 2012 peilde welke waarden Europeanen het belangrijkst vinden voor hun geluk. Gezondheid stak met 75 procent met kop en schouders uit boven liefde (41 procent) en werk (40 procent). Geloof bungelde met een magere 9 procent ergens onder aan de lijst.

Geen keus?

Dat in de Nederlandse omgang met corona gezondheid elke andere waarde verdringt, mag dus niet verbazen. Wat wel verwondering wekt, is dat christelijke partijen zo gemakkelijk in deze manier van denken meegaan en die onder het mom van barmhartigheid zelfs de hemel in prijzen. Je zou van christelijke politiek verwachten dat ze zich onderscheidt door een herkenbaar en distinctief waardenkader en niet simpelweg de maatschappelijke consensus echoot. Christenen vinden geloof en liefde bijvoorbeeld belangrijker dan gezondheid. Als ze tenminste het leven en sterven van Christus en zijn apostelen ernstig nemen. Wat voor politieke keuzes dat impliceert, is een open vraag aan de christelijke partijen. Maar dat die keuzes een eigen aard zullen hebben, ligt in de lijn der verwachting.

Je kunt natuurlijk doen alsof er geen keuze is. Dat is een oude politieke truc. Elk probleem kan zo geformuleerd worden, dat het lijkt alsof er geen andere opties zijn. „We have no choice, we have no choice”, zei president Donald Trump toen hij in 2015 opriep om alle inreizende moslims uit de VS te weren. „We hebben geen keus”, zei ook premier Mark Rutte op 14 december vanuit het Torentje.

Dat is onzin. Je kiest altijd. In dit geval voor drastische maatregelen die de voorspelde toename van besmettingen en ziekenhuisopnames moeten tegengaan en zo de zorg ontlasten. Dat mag, en misschien moet het ook wel. Maar wat niet mag, is je keuze verbloemen door te doen alsof je niet anders kan. Fatsoenlijk basisonderwijs opschorten omdat je ouders thuis wilt laten werken, is een keuze, geen noodzaak.

Kritischer opstelling

Het ogenschijnlijke gemak waarmee zulke keuzes worden gemaakt, zou sympathisanten van christelijke politiek nog om een andere reden zorgen moeten baren. De coronamaatregelen worden haast uitsluitend opgevat als een zaak tussen de staat en individuele burgers. Die voorstelling sluit aan bij het liberale gedachtegoed van de VVD, maar ze past een christendemocraat niet.

De staat gebruikt de sluiting van de basisscholen nu als stok achter de deur om individuele ouders thuis te houden. Voor wie in de relatieve zelfstandigheid van maatschappelijke levenssferen gelooft, is zoiets moeilijk te verteren. De coronacrisis is de gelegenheid gebleken voor ongeziene politieke bemoeienis met andere levenssferen. Hun eigenheid wordt niet gerespecteerd. Dat geldt niet enkel voor het onderwijs maar ook voor het verenigingsleven, de godsdienst, het cultuurlandschap en het bedrijfsleven. Misschien is dat te rechtvaardigen; daar spreken we ons niet over uit. Maar het getuigt van een samenlevingsmodel dat haaks staat op dat van het christelijke politieke denken. Dat mag tot meer ongemak en een kritischer opstelling leiden dan het nu doet.

Verstandigheid

De belangrijkste politieke deugd is, tot slot, van oudsher niet barmhartigheid, maar verstandigheid (”prudentia”), het vermogen tot evenwichtige oordeelsvorming. Aan politiek doen, is kiezen. Meestal niet tussen goed en kwaad, maar tussen goed en minder goed, tussen slecht en minder slecht. Dat levert altijd verliezers op. Mensen die lijden omwille van wat jij besloot. Kiezen is verliezen. Je kunt dat proberen te verbloemen door je te beroepen op barmhartigheid of noodzaak, maar de lelijke waarheid is dat politiek iets tragisch heeft. Dat wil overigens niet zeggen dat politiek een heilloze weg is; wel dat we er ons heil niet van mogen verwachten.

Mr. drs. A. M. van den Beukel was tot voor kort verantwoordelijk voor het welzijnswerk in Rotterdam-Feijenoord. Dr. G. J. Zuijdwegt is onderzoeker bij het Centrum voor religie, ethiek en detentie en doceert aan de Faculteit theologie en religiewetenschappen van de KU Leuven. Ook werkt hij als aalmoezenier in de gevangenis.