De gedachte achter de plicht is dat Nederland veiliger moet worden. Mensen die de wet overtreden, moeten niet anoniem in de massa kunnen onderduiken, zoals nu nog kan. Dat moet na 1 januari dus afgelopen zijn. Dan kunnen politie en toezichthouders vragen om een identiteitsbewijs, maar alleen als daar aanleiding toe is.

Burgers mag dus niet lukraak worden gevraagd hun paspoort of rijbewijs te tonen. Een politieagent bijvoorbeeld mag er alleen naar vragen als dat nodig is om zijn werk goed te kunnen doen, zoals bij een dreigend relletje of om een bekeuring te kunnen uitschrijven, een boswachter alleen bij iemand die planten of dieren steelt uit een natuurgebied.

Een beveiliger in bijvoorbeeld een supermarkt mag weer geen identiteitsbewijs eisen, want dat is geen toezichthouder zoals hier is bedoeld. Hij mag er wel naar vragen, en iemand de toegang weigeren tot de supermarkt als die niet meewerkt.

De plicht geldt overigens voor het tonen van een identiteitsbewijs, niet voor het dragen ervan. In feite komt het op hetzelfde neer, want iemand die het niet bij zich heeft kan het ook niet laten zien en loopt dus het risico op een boete van hoogstens 2250 euro.

Onder identiteitsbewijs wordt verstaan een geldig paspoort, rijbewijs, identiteitskaart en een vreemdelingendocument.