Ongetwijfeld zal Joe Biden in zijn eerste honderd dagen duidelijk willen maken dat er in Washington een andere wind waait. Hij zal verschillende keuzes van Trump terugdraaien door middel van decreten, bijvoorbeeld ten aanzien van abortus. Maar met een serie handtekeningen van Biden is de invloed van president Trump niet weggevaagd.

Newt Gingrich, een voormalige Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, zei enkele jaren geleden terecht: „Trump is een veel betere politicus dan iedereen gelooft.” De huidige president voelde bij de verkiezingen vier jaar geleden veel beter aan wat er in de samenleving speelde dan traditionele politici. De Republikein merkte dat er een duidelijke onderstroom was die zich verzette tegen globalisering en de rol van de politieke elite. Ook doorzag hij dat feiten minder belangrijk werden en de waarheid steeds meer een mening werd – en heeft hij daar handig gebruik van gemaakt. Mede door zijn gevoel voor wat er speelt in de samenleving won Trump uiteindelijk de verkiezingen. Hoewel hij zelf niet de bedenker van deze onderstromen was, bracht hij ze wel aan het licht.

Antiglobalisme

Anders dan het politieke establishment is Trump pleitbezorger van het antiglobalisme. Dat gevoelen leefde al langer bij een deel van de Republikeinen, maar vertaalde zich niet in beleid omdat de politieke leiding van die partij werd gedomineerd door ondernemers. Die zagen voordeel in internationale vrijhandel en samenwerking. Trump zette het antigevoel om in een politiek speerpunt. Dat betekende dat er minder ruimte kwam voor internationale vrijhandel, de bemoeienis met internationale conflicten afnam en de uitgestoken hand naar nieuwkomers werd ingetrokken.

In militaire interventies om democratie te verspreiden heeft Trump weinig interesse, bondgenootschappen vindt hij minder belangrijk en een oorlog zou hij alleen beginnen als hij op voorhand zeker was van de winst. Zo is de Republikein wel hard tegen China, maar zal hij absoluut niet naar de wapens grijpen. Met zijn America First heeft Trump de toon gezet voor de buitenlandse politiek van de komende jaren. Volgens de Nederlands-Amerikaanse historicus James Kennedy kan ook Trumps opvolger Joe Biden daardoor niet zomaar terugkeren naar de buitenlandpolitiek van Barack Obama.

Tegen de elite

Die keus voor het antiglobalisme illustreert dat Trump dwars tegen de lijn van de politieke elite ingaat. Hij heeft lak aan politieke mores, aan rapporten, ambtelijke werkgroepen en memo’s. Hij volgt vooral zijn eigen gevoel. Tijdens de verkiezingen van 2016 beloofde hij de macht van het establishment te breken. Om het in zijn eigen woorden te zeggen: „We gaan het moeras van politiek Washington droogleggen.” In die zin is Trump een Amerikaanse Pim Fortuyn, die bijna twintig jaar geleden in Nederland de politieke elite volledig te kijk zette door zich niet aan te passen aan haar spelregels. Veel burgers in de VS zijn klaar met politici die elkaar de bal toespelen en nauwelijks luisteren naar de verlangens van de gewone man. Dat dedain van de politieke elite heeft bij veel burgers ergernis en vervreemding opgeroepen.

Met het etaleren van deze afkeer van het politieke establishment wist Trump in 2016 vooral aanhang te krijgen op het platteland en in de vroegere industriesteden. Anders dan de welvarende en progressieve delen van het land, hadden de bewoners van die streken en steden toen nog steeds te lijden van de economische crisis van 2007. Zij voelden zich niet gehoord door de regering van president Obama. Trump maakte zich woordvoerder van deze groep, beloofde te zorgen voor banen en inkomen en slaagde daar in zijn vier jaar presidentschap (tot de uitbraak van corona) ook in: de werkgelegenheid nam maandelijks met tienduizenden banen toe.

Belastinghervormingen

Tegelijk was Trump als president net zo vaak bezig zijn politieke donoren tevreden te houden. Zo profiteerden vooral de rijke Amerikanen en de grote bedrijven van de grootschalige belastinghervorming uit 2017 en kwam Trump niet met een alternatief voor het afschaffen van Obamacare, waardoor miljoenen Amerikanen hun zorgverzekering dreigden te verliezen. De gewone man wist Trump dan ook deels aan zich te binden door zijn persoonlijk optreden tegen de elite, maar ook zeker tegen de media. Die focusten vooral op de steden aan de oost- en de westkust. Wat daar gebeurde en werd gedacht, domineerde het nieuws en de opinies in de media.

Met zijn wijze van optreden tegen de gevestigde media heeft Trump bij deze groep vergeten burgers stevig gescoord. Hij beschuldigde de media vrijwel constant van het verspreiden van ”fake news”, nepnieuws. Dat is precies wat velen op het platteland en in de oude industriesteden al langer vonden. Dat Trump daardoor de ruimte kreeg om vooral zijn eigen visie op de werkelijkheid breed uit te dragen (waarbij de waarheid meer dan eens fors geweld werd aangedaan) was voor deze mensen geen probleem. Natuurlijk hebben veel politici (helaas) de neiging een loopje met de waarheid te nemen. Maar bij Trump lijkt die neiging over te gaan in een vast patroon.

Bovendien heeft de huidige president de sterke behoefte om alles als een persoonlijk succes te presenteren, ook al zijn er voldoende bewijzen dat de verkondigde feiten niet kloppen. Een voorbeeld: op 27 oktober publiceerde het Witte Huis een document waarin de belangrijkste prestaties op het gebied van wetenschap van de eerste termijn van Trump werd getoond. Belangrijkste prestatie? Het beëindigen van de Covid-19-pandemie. Op die dag overleden er 983 Amerikanen aan het coronavirus.

Onder Trump zijn termen als ”fake news” en ”alternative facts” (alternatieve feiten) gemeengoed geworden in Amerika. De waarheid is op die manier weinig meer dan een mening. De meeste burgers geven in een onderzoek van Pew Research aan dat zij het niet meer eens kunnen worden met andersdenkenden over basale feiten zoals de bezoekersaantallen op een bijeenkomst van Trump. Door zijn publieke optreden heeft de Republikein helaas bijgedragen aan deze ontwikkeling en is wantrouwen tegenover andere meningen en de media als geheel vooralsnog een blijvend onderdeel van de Amerikaanse samenleving geworden.

Persoonlijke invloed

Dat de Republikein onderstromen zoals antiglobalisme en het verzet tegen de elite naar boven heeft gehaald is onmiskenbaar. Daardoor is de Amerikaanse samenleving ook aanzienlijk veranderd. Maar of de Republikein op lange termijn zélf een invloedrijk figuur blijft is de vraag. De komende jaren zal hij de Republikeinse Partij domineren, maar de kans is aanwezig dat Trumps invloed steeds meer beperkt wordt tot zijn trouwe ”Make America Great Again”-aanhangers.

De mate van zijn invloed hangt bovendien af van de ruimte die de media hem geven. Trump heeft het helemaal gehad met de grote media, en dat is wederzijds. Zij zullen de komende jaren niet nalaten om Trump te bekritiseren of te negeren. Tot voor kort had Trump nog Fox News. Maar die omroep heeft voor de president afgedaan sinds hij verkiezingsuitslagen bracht die volgens de president niet klopten. Daarnaast hebben Twitter en Facebook laten weten Trump strenger te censureren dan ze tot nu toe deden. Daarmee raakt een belangrijk informatiekanaal voor Trump gestremd en verliest zijn megafoon om kiezers te mobiliseren mogelijk aan volume.

Tegelijk zal het gedachtegoed dat Trump aan de oppervlakte bracht de samenleving nog lange tijd beïnvloeden en verdelen. Daarbij zal hij niet nalaten die tweedeling te voeden door commentaar te geven op de politiek van zijn opvolger. Volgens Matt Gorman, een Republikeins politiek adviseur, zal Trump niet van het toneel verdwijnen. „Hij gaat zichzelf in het publieke debat mengen op een heel andere manier dan zijn voorgangers.”

Trump en kroost richten het vizier op 2024

President Trump zal niet uit de spotlights verdwijnen. Er wordt al gespeculeerd over een eigen tv-netwerk van The Donald, omdat het rechtse Fox News hem niet meer zo welgezind is. Met een onlinekanaal zou Trump zijn vaste aanhang weg willen lokken bij Fox News.

Kenners betwijfelen echter of de Republikein de tv-zender veel schade kan berokkenen. Het opzetten van een netwerk kost namelijk ontzettend veel geld. Trump zou het daarmee moet opnemen tegen miljardair Rupert Murdoch (die naar schatting tien keer zo rijk is als Trump).

Daarnaast heeft Trump zijn pijlen al gericht op de verkiezingen van 2024. Tegen senator Kevin Cramer zei de huidige president kort na de verkiezingsdag: „Als deze juridische strijd niet lukt, stel ik me over vier jaar gewoon weer verkiesbaar.”

Een andere optie is dat Trump een van zijn kinderen naar voren schuift. Zowel zoon Donald jr. als zoon Eric deelde recent berichten op sociale media waarin gespeculeerd werd over een gooi naar het presidentschap in 2024.

Donald jr. heeft de laatste jaren gebruikt om zijn nationale bekendheid en politieke netwerk fors te vergroten en is inmiddels zelf een machtsfactor in de Republikeinse Partij. Wel wordt er getwijfeld of zij daadwerkelijk een gooi naar het hoogste publieke ambt in de VS willen doen.

Dochter Ivanka en haar man Jared Kushner zijn dit naar verluidt in ieder geval niet van plan. Zij hebben de afgelopen jaren een groot netwerk opgebouwd onder vooraanstaande zakenlieden in binnen- en buitenland en zullen naar verwachting proberen deze contacten te gelde te maken.

De volgende Trump op een stembiljet wordt mogelijk echter zijn schoondochter Lara, de vrouw van Eric. In 2022 zijn er verkiezingen in haar thuisstaat North Carolina voor een Senaatszetel. Lara Trump heeft de afgelopen jaren veel campagne gevoerd voor haar schoonvader in deze staat en zou geïnteresseerd zijn om nu zelf politieke stappen te zetten.

Republikeinen voorlopig nog onder leiding van Trump

Zelfs al is Donald Trump over twee maanden geen president meer, zijn invloed op de Republikeinse Partij blijft onverminderd groot. Volgens zijn voormalige politiek adviseur Sam Nunberg is de huidige president voor miljoenen partijgenoten „een held” en blijven zij loyaal aan hem. Republikeinse politici kunnen hierdoor in een spagaat komen. Als Trump zich gaat afzetten tegen ieder plan van Joe Biden terwijl zij dat steunen, verliezen ze veel steun in hun achterban. Eén boze mail van de president naar zijn miljoenen aanhangers kan hen in de problemen brengen.

Bovendien werpt de president nu al een schaduw over de voorverkiezingen van 2024. Weinig mensen zullen het durven opnemen tegen –de binnen zijn partij immens populaire– Trump. Zeker politici –zoals vicepresident Mike Pence en minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo– die door hun banden met de 74-jarige president bekend zijn geworden, zullen afwachten wat hij gaat doen.

Een aantal Republikeinen zal wel afstand van Trump nemen. Gouverneur Larry Hogan en de senatoren Ben Sasse en Mitt Romney zijn minder afhankelijk van de president. De vraag is of zij Trump naar de zijlijn kunnen verdrijven. Sommige politiek strategen zijn hoopvol gestemd: vier jaar uit het Witte Huis zijn is erg lang en het is de vraag of de Republikein zijn aanhang zo lang weet te binden. Afgevaardigde en trouw fan van Trump Matt Gaetz denk zeker van wel: „Als Donald Trump de Republikeinse nominatie wil in 2024 is die van hem. Daardoor kunnen veel mensen die dorstig zijn met eigen presidentiële aspiraties nog jaren dorstig blijven.”