Zelf las ik de afgelopen tijd een boekje uit een andere wereld die een heel andere sfeer ademt: een tekst van de middeleeuwse cisterciënzer monnik Bernard van Clairvaux (1090-1153): ”Ommekeer. De omvormende kracht van Gods woord”. Hierin bespreekt Bernard onder meer de zaligsprekingen. Hij tekent de zaligsprekingen als een weg van geestelijke vooruitgang. Op deze weg worden we steeds meer vredestichters. Bernard laat zien dat op deze weg drie stappen gezet kunnen worden. Hij schrijft:

„Er is namelijk de mens van vrede. Hij vergeldt goed met goed en wil, voor zover het aan hem ligt, niemand schaden. Er is ook de geduldige mens: hij vergeldt geen kwaad met kwaad, maar is zelfs in staat te verdragen wie hem schaadt. Ten slotte is er de vredestichter: hij vergeldt kwaad met goed en is zelfs bereid vooruit te helpen wie hem schaadt. De eerste is een kind. Hij wordt vlug geërgerd. Het is voor zo iemand niet gemakkelijk het heil te verwerven in de tegenwoordige slechte wereld die vol ergernis is. De tweede bewaart, zoals de Schrift dat noemt, zijn ziel door zijn geduld. De derde echter wint ongetwijfeld niet alleen zijn eigen ziel, maar ook die van vele anderen. De eerste heeft vrede voor zover het in zijn vermogen ligt; de tweede behoudt de vrede; de derde sticht vrede.”

Bernard tekent dus een weg in drie stappen aan de hand van drie mensen: de mens van de vrede, de geduldige mens, en de vredestichter. Deze drie stadia vormen een mooi instrument om eerst maar eens naar jezelf te kijken. Ik zou willen dat ik blijvend bij de vredestichters hoor. In de praktijk mag ik dankbaar zijn voor de momenten dat ik in mezelf de mens van de vrede en de geduldige mens herken.

Thuis, in een gezin waar van alles gebeurt, is een goede plek om in het klein hiermee te oefenen. En het is een plek waar ik merk hoe ingewikkeld het is om een vredestichter te zijn. Als ik na een dag werken moe thuis kom, of als meerdere huisgenoten ’s morgens met het verkeerde been uit bed stappen, word ik voor grote uitdagingen geplaatst.

Ik vermoed dat ik niet de enige ben. Volgens Bernard hebben mensen immers de nodige problemen: hun geheugen is bezoedeld, hun wil verlamd, hun ziel bedorven, en hun rede blind en verzwakt. Menselijk cynisme komt ergens vandaan. Daarom hebben mensen het nodig om de goddelijke stem te beluisteren. Die stem, schrijft Bernard, „is vol schoonheid en kracht: zij brengt beroering in de leegte van de ziel, zij breekt haar heimelijkheden open, zij drijft haar gevoelloosheid uit.”

Wie verlangt een vredestichter te worden, heeft geen kant en klare oplossing voor al het onrecht in deze wereld, en heeft ook niet de wijsheid in pacht als het gaat om vluchtelingen op Lesbos of Samos. Bernards eigen leven laat zien hoe weerbarstig de menselijke werkelijkheid is. Met zijn oproep tot de tweede kruistocht heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan deze met antisemitisme omgeven operatie, die uitliep op een fiasco. Verlangen naar vrede leidt niet vanzelf tot vrede. Maar wel verandert er iets op een fundamenteel niveau dat impact heeft binnen en buiten huis. Waar gevoelloosheid verdwijnt, verdwijnt ook het cynisme. En wie verlangt naar vrede, dorst ook naar de gerechtigheid van Gods komende rijk.

Tegen zijn leerlingen die de zaligsprekingen gehoord hebben – die goddelijke stem hebben beluisterd – zegt Jezus: „Jullie zijn het zout van de aarde en het licht van de wereld.”

Ik kan me daar wel iets bij voorstellen. Want die stem heeft omvormende kracht.

Hans Burger is universitair hoofddocent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.