Na de eerste meldingen in het Chinese Wuhan heeft het coronavirus nu bijna alle landen bereikt. Ruim een miljoen mensen zijn geïnfecteerd en er zijn tienduizenden doden te betreuren. We spreken over de grootste gezondheidscrisis sinds de Spaanse griep in 1918, waaraan meer dan 50 miljoen mensen stierven.

De pandemie heeft een crash op de beurzen veroorzaakt. Aandelenmarkten wereldwijd zitten in een neerwaartse trend, ondanks maatregelen van overheden om de economie te ondersteunen. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) heeft gewaarschuwd dat herstel jaren zal duren. Volgens OESO-secretaris-generaal Angel Gurría is de economische schok al groter dan die van de financiële crisis in 2008.

Tweevoudig

De situatie van nu is om drie redenen ernstiger dan die van 2008.

• De coronacrisis brak uit in een economische en financiële situatie die veel kwetsbaarder is dan die van 2008. Ten tijde van de financiële crisis van 2008 pompten centrale banken duizenden miljarden in de wereldeconomie. Helaas werd veel van dat geld verkeerd uitgegeven, namelijk aan financiële trucjes zoals het terugkopen van aandelen, fusies en overnames, terwijl wereldwijde investeringen achterbleven. De mondiale schuld bereikte een record van meer dan 300 procent van het wereldwijde bbp (bruto binnenlands product). In 2008 was dat minder dan 200 procent. In de afgelopen jaren hebben economen en analisten gewaarschuwd voor de komst van een financiële orkaan. Die orkaan is aan land gekomen.

• Het gaat nu om een tweevoudige crisis, waarbij zowel de toelevering stagneert als de vraag weggevaagd is. Winkels en fabrieken werden gesloten, vliegtuigen en treinen staan stil, toeleveringsketens zijn onderbroken. Er is alleen nog vraag naar essentiële goederen, de rest van de vraag is verdampt. De uitgaven van consumenten zitten in een duikvlucht, nu inkomens opdrogen en veel mensen aan huis gekluisterd zijn.

• De centrale banken zitten bijna zonder munitie. De rentepercentages zijn bijna nul en in sommige landen al negatief. Regeringen hebben grof geschut ingezet. Zo injecteren de Verenigde Staten 2000 miljard (meer dan 10 procent van het bbp) in de economie.

Helikoptergeld is normaal geworden. Het betekent letterlijk het uitstrooien van geld over de volledige bevolking, zodat ze dat kan uitgeven. Probleem is echter dat de bevolking thuiszit en veel bedrijven dicht zitten. Dit zal de economie dus niet aanjagen.

Marktsamenleving

We kunnen lessen trekken uit deze pandemie.

Allereerst ontmaskert ze de zwakke plekken van het neoliberalisme, dat de vrije markt boven alles stelt en de rol van de staat zwartmaakt. Een kleine overheid en een grote markt blijken geen partij voor een crisis van deze omvang. Neoliberalisme en marktfundamentalisme hebben geleid tot een marktsamenleving, waarin risico’s worden gesocialiseerd maar winsten geprivatiseerd. Dit verzwakt de capaciteit en bereidheid van de samenleving om doeltreffend te reageren op een onverwachte noodsituatie.

Rijke westerse landen hadden daarnaast na de financiële crisis moeten investeren in infrastructuur, onderzoek en ontwikkeling, publieke goederen, vermindering van ongelijkheid en andere vormen van kapitaalontwikkeling. Dan waren ze nu in veel betere omstandigheden geweest om de crisis het hoofd te bieden. In de afgelopen decennia zijn we ook steeds internationaler geworden. En ziekteverwekkers respecteren geen grenzen. Het virus had daarom slechts enkele weken nodig om zich wereldwijd te verspreiden.

Wereldwijde solidariteit is nodig om een probleem van deze aard te bestrijden. Die is er nu nog niet. Elk land is bezig zijn eigen vuur te blussen. Rijke landen injecteren duizenden miljarden in hun economieën, terwijl arme landen zichzelf moeten redden.

Premier Ably Ahmad van Ethiopië zei terecht dat gezondheid een wereldwijd openbaar goed is dat vraagt om een wereldwijde aanpak en solidariteit. Hij waarschuwde dat, als Covid-19 in Afrika niet verslagen wordt, het de wereld opnieuw zal achtervolgen. Daarom zijn mondiaal gecoördineerde maatregelen nodig.

Mah Hui Lim is voormalig universitair docent en bankier, onder meer bij de Aziatische Ontwikkelingsbank. Michael Heng is managementwetenschapper. Hij was verbonden aan onder meer de Vrije Universiteit Amsterdam. Bron: IPS