Boekwinkel gaat boven bol.com

Als kind ‘woont’ Peggy Mulder in de bibliotheek van haar geboortedorp Bleiswijk. Op haar twaalfde heeft ze alle kinderboeken daar drie keer gelezen. Sinds afgelopen september is de boekenwurm de baas van een kinderboekwinkel in Rotterdam.

Gloednieuw is kinderboekwinkel De Geheime Tuin, midden in de Rotterdamse wijk Blijdorp. Het pand oogt klein, maar is ruim opgezet. Tafels met bontgekleurde boekcovers, kasten gerubriceerd op leeftijd. Hier zwaait Mulder (44) de scepter. In een kleine ruimte achter in de winkel verkoopt ze brocante. „Mijn andere passie.”

Jarenlang werkt Mulder in diverse boekhandels. Kinderboekwinkels hebben haar speciale belangstelling. „Ik heb kinderboeken altijd leuk gevonden”, vertelt Mulder. „Ook toen ik negentien was. Thea Beckman ben ik blijven lezen.” Tijdens de zestien jaar dat Mulder werkt bij kinderboekhandel De Kleine Kapitein, ook in Rotterdam, gaat het steeds meer borrelen om zelf iets met kinderboeken te gaan doen. „Ik heb bij andere boekhandels kunnen afkijken hoe zij het doen en van het boekenvak mogen proeven. Maar zelf had ik daar ook ideeën over.”

Kinderwagens

De Rotterdamse ervaart het starten van een eigen kinderboekhandel dan ook als een „logische stap.” Dat deze in haar eigen wijk Blijdorp moet zijn, staat als een paal boven water. „Er was al tientallen jaren geen boekhandel meer in Blijdorp. Dat vond ik apart. Bijna elke wijk van Rotterdam heeft een boekenzaak die er al jaren zit.”

Mulder doet voor ze aan haar avontuur begint een geïmproviseerd marktonderzoek. Fietsend door de wijk telt ze de kinderwagens. „Er wonen hier veel starters met jonge kinderen. Hé, een kinderwagen, hé, nog een! riep ik de hele tijd. Ik kan een boekhandel wel leuk vinden, maar de klandizie moet er ook zijn.”

Een „rebels type” is ze niet, denkt Mulder. „Een boekhandel openen in deze tijd is niet rebels. Ik denk dat mensen nog steeds een plek zoeken waar ze iets moois kunnen kopen en waar ze advies krijgen. Vanuit dat oogpunt is het logisch om een winkel te beginnen met mooie boeken en leuke cadeaus.”

De Geheime Tuin beleeft een vliegende start. De winkel opent in september 2019 zijn deuren, vlak voor de Kinderboekenweek. Daarna komen de drukke wintermaanden. „De winkel loopt tot nu toe goed, maar ik kan daar na een halfjaar natuurlijk nog niks zinnigs over zeggen.”

De Blijdorpse vindt dat er te negatief wordt gesproken over het leesgedrag van de jeugd. Tegenwoordig besteden scholen juist veel aandacht aan lezen, ziet Mulder. „Mijn jongste dochter is 10 jaar. Ze moet elke dag op school een stukje voor zichzelf lezen.”

Om lezen aan te moedigen, organiseert Mulder voor de kinderen uit de wijk geregeld tekensessies in haar winkel. Vaak in samenwerking met ”Atelier op wielen”, een initiatief van een Rotterdamse kunstenaar. Kinderen maken tijdens zo’n sessie een tekening bij een voorgelezen verhaal. „Ook kinderen die thuis niet voorgelezen worden, komen dan in een boekhandel. Sommige kinderen kijken om zich heen met een blik van: Wauw!”

Knuffels

Behalve voor boeken en brocante kunnen klanten in De Geheime Tuin terecht voor cadeaus, spelletjes en knuffels. De meeste kinderboekhandels verkopen iets naast de boeken, vertelt Mulder. Die bijproducten brengen wat extra geld in het laatje, maar zijn er ook om praktische redenen. „Niet iedereen wil een boek geven voor een kinderfeestje. Een boek kost gemiddeld 15 euro, dat is best veel als cadeautje.”

Mulder ziet er strak op toe dat er niet te veel speelgoed in de winkel belandt. „Het overgrote deel van wat ik verkoop, zijn boeken. Die grens wil ik bewaken.”

Wat is het geheim van een goede boekhandel? Mulder denkt even na. „Een goed assortiment en een eigenaar die verstand heeft van de boeken die hij verkoopt en daar enthousiast over is. Mensen willen het beste advies. Dat heeft een winkel voor op bijvoorbeeld bol.com. Als een boek dat je wilt er niet is, kan ik advies geven voor iets wat vergelijkbaar is.”

Ze zag de afgelopen jaren diverse boekhandels hun deuren sluiten. Volgens Mulder is het tijd om het concept boekwinkel opnieuw uit te vinden. „Je bereikt een hoop met een mooie winkel. Niet per se een met een koffiehoek, wel met een frisse, moderne uitstraling. Mensen verwachten een inspirerende omgeving. Iets meer dan alleen een ruimte met veel boeken.”

Aan het roer van familiebedrijf

Hun opa start de boekhandel net na de Tweede Wereldoorlog. Zussen Marieke (33) en Elise (37) Walinga staan sinds 1 januari 2017 aan het roer van Riemer en Walinga De Boekverkoopers. Hun doel: een plek creëren waar mensen even tot rust komen.

Wie binnenstapt in het pand aan de Stationsstraat in Ermelo, komt in een oase van boeken. Statige houten kasten, een donkerbruine vloer, her en der een stoel om in weg te dromen. „Alsof je thuiskomt en voor even de tijd vergeet”, schreef een klant onlangs in het gastenboek. Hier nemen ze het boeken lezen serieus.

Lange tijd weten Marieke en haar zus Elise niet of ze het familiebedrijf willen overnemen, vertellen ze in hun kantoor achter de winkel. Het is een mogelijkheid, maar de zussen willen eerst andere banen uitproberen. Marieke werkt zes jaar bij een zorginstelling in Den Haag; Elise volgt in eerste instantie de pabo.

Bij beiden begint het echter al snel te kriebelen. „Ik hielp mijn ouders in de wintermaanden”, vertelt Elise. „Dan is het gekkenhuis in de winkel. In die tijd bedacht ik dat het me leuk leek de winkel ooit over te gaan nemen.” Marieke komt na zes jaar Den Haag terug naar Ermelo. „Door iets anders te doen, merkte ik dat de boekhandel veel beter bij me past.”

Kantoorartikelen

De zussen nemen nu ruim drie jaar geleden de Ermelose boekhandel over van hun ouders. Ze zetten de lijn die hun ouders voor ogen hadden met de winkel voort: het moet een plek zijn waar mensen zich op hun gemak voelen. Het assortiment onderging wel een kleine verandering: in plaats van kantoorartikelen verkopen ze nu cadeauartikelen naast de boeken. Volgens Marieke zijn cadeauartikelen een welkome aanvulling in de winkel.

Riemer en Walinga De Boekverkoopers –de naam Riemer komt van hun moeders kant– blijft een echte boekhandel, benadrukken de twee. „Boeken krijgen de meeste ruimte. De eerste tafels die mensen zien bij binnenkomst staan vol met boeken. Pas vanaf het midden van de winkel komen de andere artikelen.”

Elise en Marieke kennen sommige medewerkers al sinds hun kindertijd. Het was aan het begin even wennen om de leiding over de winkel en de vijf werknemers te hebben. Marieke: „Greet, een van de medewerkers, heeft nog op ons gepast. Nu zijn we haar baas.” „De boekhandel is nu echt ons bedrijf, maar soms onderschat je dat het voor mensen die er al lang werken ook hun bedrijf is”, vult Elise aan.

Over de vraag of het rebels is om in deze tijd een boekhandel over te nemen, moeten de zussen even nadenken. „De keuzes die we maken, zijn misschien rebels”, zegt Marieke. „We willen een plek zijn waar mensen zich thuis voelen en vinden zes dagen open meer dan genoeg.” Een boekhandel op zichzelf is al rebels, stelt Elise. „In deze wereld moet alles steeds sneller. Winkels gaan op zondag open, online kun je 24 uur per dag bestellingen doen. Een boekhandel gaat tegen die haastcultuur in. Om een boek te lezen, moet je stilzitten.”

Vloeken

Riemer & Walinga De Boekverkoopers is een algemene boekhandel; Marieke en Elise zijn christen. De keuze voor een algemeen assortiment is er vanaf het begin geweest, vertellen ze. „Zo heeft onze opa het bedacht, toen hij de boekhandel startte.”

Elise vindt het runnen van een algemene boekhandel leuk vanwege de breedte van het vak. „We verkopen van alles: van boeken over geschiedenis, filosofie en theologie tot aan kookboeken en boeken over breien of haken.”

Soms kiezen ze er op basis van hun geloofsovertuiging voor een boek niet in te kopen. Voor ”Vijftig tinten grijs” zijn mensen aan het verkeerde adres. Een boek waarop een vrouw met ontblote borsten staat, legt Marieke bewust niet in het zicht. De Harry Potter-reeks verkopen de zussen wel. Elise: „Sommige mensen vonden dat vreemd. Daardoor konden we het gesprek met elkaar aangaan.”

Boeken met vloeken zijn niet te voorkomen in de schappen, vertellen de twee. „Tenzij je alleen boeken van christelijke schrijvers inkoopt.” De zussen proberen een lelijk woord soms creatief op te lossen. In 2010 opende het Boekenweekgeschenk van Joost Zwagerman met een klinkende vloek. Bij elk boekje gaven de zussen een los stickertje mee waarop het alternatief ”Verdraaid” stond. Elise: „Konden mensen zelf beslissen of ze het eroverheen wilden plakken.”

Boeken voelen en ruiken

Weesp zonder algemene boekhandel, dat ging er bij Angelique Salvaggio niet in. De 47-jarige boekenliefhebber zag de ene na de andere winkel in de Noord-Hollandse gemeente verdwijnen. Ze besloot zelf de gok te wagen. Op 1 september 2018 opende ze haar boekhandel Pezzi Pazzi.

De boekenzaak –70 vierkante meter– in de winkelstraat van Weesp biedt onder meer literatuur, kinderboeken en kookboeken. Salvaggio presenteert de boeken frontaal, met de omslag naar boven. „Mensen willen verleid worden”, zegt Salvaggio. „Ze willen de boeken oppakken, even inzien.”

Weesp heeft een turbulente geschiedenis met boekhandels, vertelt de boekhandelaar. Diverse winkels zien in korte tijd het levenslicht – en verdwijnen weer. Salvaggio werkt kort bij een pas gestarte winkel, maar die redt het niet. „Het was een boekhandel plus, met cadeauartikelen en een koffiehoek. Het boekensegment bleef achter.” Als deze winkel noodgedwongen sluit, wil Salvaggio verder. „Ik dacht: dit is het moment. Als ik het nu niet doe, doe ik het nooit.”

Ze schrijft een businessplan, schraapt de financiering bij elkaar, vindt een geschikte locatie. „Op een fantastische plek in de winkelstraat, tegenover de bakker en de ijssalon.” Mensen in haar omgeving zijn enthousiast. „Ze hadden er vertrouwen in dat het zou slagen, dat ik de juiste persoon was om een boekhandel te starten.”

Salvaggio geeft toe dat het een tikje rebels is om een boekenzaak te openen in deze tijd, waarin steeds minder gelezen wordt. „Er gaan niet zo veel nieuwe open.” Dat terwijl er volgens de winkeleigenaar genoeg potentie is in Weesp. „Mensen hebben hier behoefte aan een fysieke boekhandel. Voor de oprichting van de boekhandel waar ik eerst werkte, hebben inwoners via crowdfunding geld bijeen gebracht.”

Duurzaamheid

Ze heeft haar tijd mee, beseft de Weespse. Het financiële landschap ziet er in 2018 beter uit dan in 2014. „De lokale winkel groeit in populariteit. Mensen kopen hun spullen bewuster. Ze hebben meer oog voor duurzaamheid en kopen daardoor liever bij winkels in de buurt. Zo hoeft er geen autootje voor hen te rijden.”

Uit diverse onderzoeken blijkt dat mensen minder lezen. Vooral onder kinderen en jongeren neemt de populariteit van het boek af. Salvaggio ziet het in de praktijk gebeuren. „Vanaf een jaar of veertien raak ik lezers kwijt. Netflix, smartphone en PlayStation zijn geduchte concurrenten voor het boek. Ook bij ouderen overigens. Maar er is altijd een groep die fanatiek doorleest. Pas kwam er een jongeman langs die als kind veel las. Op de middelbare school deed hij dat helemaal niet. Nu zit hij aan het eind van zijn bachelor en is hij opeens weer enthousiast over boeken.”

De eerste anderhalf jaar Pezzi Pazzi is goed bevallen, vertelt Salvaggio. Ze is „met open armen ontvangen” door de inwoners van Weesp. Steeds vaker komen mensen zomaar een rondje doen in de winkel, om te kijken wat er nieuw is. Of ze vragen advies welk boek ze moeten kopen. „Met veel mensen heb ik persoonlijk contact.”

Koffiehoek

Bewust heeft Salvaggio ervoor gekozen om in haar winkel bijna alleen boeken te verkopen. Bij haar geen koffiehoek, kasten met speelgoed of wanden vol wenskaarten. Wel verkoopt ze op kleine schaal spelletjes en knutselspullen. De ervaringen bij de andere Weespse boekhandels, die vaak een uitgebreid assortiment naast de boeken hadden, droegen mede aan deze keuze bij. „Het was diffuus geworden waar het begrip boekhandel voor stond. Ik probeer me verre te houden van blurring, het vermengen van de segmenten. Ik wil uitstralen: dit is een boekwinkel. Gelukkig slaat het aan. Mensen die binnenstappen, zeggen vaak dat ze Pezzi Pazzi een echte boekhandel vinden.”

Heeft de fysieke boekhandel nog wel toekomst, nu mensen online zo makkelijk alles kunnen kopen? Salvaggio is ervan overtuigd. „Ik ben het bewijs”, lacht ze. „De boekhandel is en blijft cultureel gezien een belangrijk facet in het dorps- of stadshart.” Het concept heeft ten opzichte van tien jaar geleden wel een ontwikkeling doorgemaakt, zegt ze. Zo werkt Salvaggio geregeld samen met het plaatselijke theater en de bibliotheek. „De boekhandel krijgt een sociaal-culturele rol. De winkel is veel meer dan alleen een boekendepot. De boekenzaak is een plek waar mensen elkaar spreken over boeken en informatie uitwisselen. Ik denk dat er altijd behoefte zal blijven aan een plek waar boeken gevoeld en geroken kunnen worden.”

Steeds minder boekhandels in Nederland

De meest recente cijfers van het aantal boekhandels in Nederland komen uit 2018. Branchevereniging KVB Boekwerk rubriceert de boekhandels op het aantal titels, waarbij boekhandels met minimaal 500 titels als instap worden gezien. Op basis van die definitie waren er in 2018 rond de 900 boekwinkels in Nederland. In 2014 waren dat er nog 1067.

Ook het aantal christelijke boekhandels nam af. Het Reformatorisch Dagblad meldde begin februari dat in het eerste kwartaal van 2020 zeker acht boekhandels sluiten. Als reden wordt aangevoerd dat mensen boeken vooral online bestellen. Tijdschrift Boekblad kwam eveneens in februari met de melding dat zeven algemene boekhandels op korte termijn voorgoed gaan sluiten.

Er zijn ook tegengeluiden. De Boekbond, een branchevereniging voor boekhandels, meldt dat er in de afgelopen twee jaar zeker drie nieuwe boekhandels gestart zijn. Twee daarvan zijn kinderboekhandels. Diverse boekhandels werden overgenomen of uitgebreid.

Volgens BCB, de brancheorganisatie voor het christelijke boeken- en muziekvak, starten er in 2020 vier nieuwe christelijke boekhandels.

Boekenweek

De Boekenweek vindt dit jaar plaats van 7 tot en met 15 maart, onder het thema ”Rebellen en dwarsdenkers”. Özcan Akyol schreef het Boekenweekessay ”Generaal zonder leger”; het Boekenweekgeschenk ”Leon & Juliette” werd geschreven door Annejet van der Zijl. Een paar dagen eerder start de Week van het Christelijke Boek (4 maart), die loopt tot en met 14 maart. Vrijdag in de Cultuurbijlage van het Reformatorisch Dagblad onder meer een bespreking van het Boekenweekgeschenk en een interview met Arie Kok, schrijver van het christelijke actieboek ”Brood en stenen”.