Het gaat de laatste jaren goed in Nederland. Economisch gezien stabiliseert de groei zich en neemt de werkgelegenheid toe. Voor het eerst in de historie is het aantal werklozen lager dan het aantal openstaande vacatures. De motor hierachter zijn grotendeels mkb- en familiebedrijven en publieke sectoren. Nagenoeg alle sectoren kampen met een werknemerstekort. We hopen dat de ”stikstofcrisis” niet al te grote negatieve effecten op de economische ontwikkeling heeft en daarmee op de arbeidsmarkt in 2020 en 2021.

Tegelijkertijd zien we de snelheid van veranderingen op de arbeidsmarkt toenemen. Wereldwijde verbinding, slimme machines en nieuwe media zijn enkele factoren die onze manier van denken over werk hebben veranderd. Steeds belangrijker wordt de komende jaren een goede en brede aansluiting tussen beroepsonderwijs en arbeidsmarkt, gericht op de ontwikkeling van alle inwoners.

Wendbaar en weerbaar

Toenemende dynamiek zal de toekomstige arbeidsmarkt kenmerken. Er zijn in bepaalde sectoren of beroepen groeiende tekorten aan gekwalificeerd personeel. Denk aan de techniek, de zorg en de IT. In andere sectoren verdwijnt werkgelegenheid door automatisering en robotisering.

Werkzaamheden van nu zijn niet meer de werkzaamheden van morgen. Banen verdwijnen, nieuwe banen ontstaan. Grote, landelijk opererende partijen (zoals Achmea) of rijksdiensten vertrekken of stoten grote cohorten mensen af. De kunst is proactief in te spelen op deze nu al zichtbare verschuivingen op de arbeidsmarkt, door werknemers van baan naar baan te bemiddelen. Mensen worden gezonder oud en dienen langer te werken, gezien de veranderingen in ons sociaal bestel. Zich een leven lang ontwikkelen, is een levensader geworden voor iedereen, jong en oud, laag- en hoogopgeleid.

Al bij het jonge kind is het nodig de nieuwsgierigheid naar ontwikkeling te prikkelen en aandacht te geven aan persoonsvorming (waarden en normen). Een (vak)diploma is nu een entreebewijs voor de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd veranderen de arbeidsverhoudingen ten gevolge van de flexibilisering van de arbeidsmarkt en wijzigingen in de relatie tussen werkgevers en werknemers. Ook de arbeidsmobiliteit neemt toe.

Dit vergt een wendbare en weerbare beroepsbevolking, die lenig inspeelt op het enige constante: verandering. Groei van de werkgelegenheid vergt dat we al ons arbeidspotentieel benutten. Ook zij die nu niet naar vermogen kunnen meedoen op de arbeidsmarkt en langs de kant staan.

Werken aan de arbeidsparadox (de situatie dat er voor sommige beroepen een tekort aan arbeidskrachten is, terwijl veel mensen geen passende job kunnen vinden) vereist doorbreking van bestaande stelsels en systemen. Daarbij staat één ding voorop: het ontwikkelen van je talenten biedt perspectief voor iedereen.

Eigenaarschap

Dit vereist een aanpak op regionaal niveau, met een investeringsformule. Voorbeelden zijn de regio’s Rotterdam, Amsterdam, Eindhoven en Zwolle (een nieuw vierkant in Nederland). Deze regio’s realiseren dit streven door stevig in te zetten op de ontwikkeling van werkgevers, onderwijs en inwoners. Ze richten zich op blijvende versterking van de groei van de brede welvaart en op perspectief voor de nieuwe generatie.

In de regio Zwolle, hoeksteen van de Randstad, werken overheden, werkgevers, onderwijsinstellingen en inwoners samen aan de uitvoering van een publiek-private investeringsagenda. Onderdeel ervan is de Human Capital Agenda, aangestuurd door werkgevers (vooral mkb), in verbinding met het beroepsonderwijs.

Er wordt op een unieke manier samengewerkt binnen de ”Zwolse8” (mbo- en hbo-scholen). Een nauwe band met de beroepspraktijk wordt krachtig gestimuleerd. Men werkt steeds aan op de integratie van doorlopende opleidingsroutes en leerlijnen.

De werkgevers en het beroepsonderwijs houden samen weer contact met de overheid (22 gemeenten en vier provincies). De overheden ademen en denken mee met de werkgevers en het beroepsonderwijs. Daarbij staat de bedoeling centraal, niet de systemen. Bij de mensen die meedoen, wordt het eigenaarschap krachtig gestimuleerd. Dit alles vraagt om een nieuwe vorm van leiderschap, om vertrouwen en loslaten, waarbij de Haagse systemen ruimte moeten bieden. De mensen die erbij betrokken zijn, beogen netwerksturing via ”coalitions of the willing” (mensen die als één blok ervoor gaan). Zij willen geen zware organisatie, vanuit systemen en blauwdrukken.

Investeren in de ontwikkeling en talenten van mensen is de sleutel voor het bestendigen van de welvaart, het welzijn en de economische groei. Dat vraagt van de Nederlandse overheid én de Europese Unie dat ze werkgevers, ondernemers, werkenden en studenten beschikbaar, wendbaar en weerbaar maken en houden op de arbeidsmarkt.

Theo Rietkerk is bestuursvoorzitter van Landstede Groep (vo- en mbo-onderwijs) en Eerste Kamerlid (CDA). Jelle Weever is voorzitter van MKB Nederland-Regio Zwolle en directeur van Weever Bouw.