De politiek van Moskou in het Midden-Oosten is heel makkelijk te definiëren als ”de Amerikanen eruit en de Russen erin”. Maar er speelt meer. Het Kremlin is erop uit zijn militaire, economische en politieke belangen in deze regio te versterken. President Poetin maakt daarvoor handig gebruik van de wispelturigheid van zijn Amerikaanse evenknie, president Trump. Dat bleek recent na de abrupte terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Noord-Syrië. Die terugtrekking resulteerde in een inval van Ruslands bondgenoot Turkije in dat gebied. De Russische ‘militaire politie’ treedt op als bezettingsmacht, nu de Koerden daaruit zijn verjaagd. Zo kregen Turkije en Rusland Noord-Syrië in de schoot geworpen dankzij de impulsieve Trump. Daar waar Trump geen standvastig Midden-Oostenbeleid heeft, grijpt Poetin elke kans aan om zijn grip op deze regio te versterken, en daarmee ook Ruslands positie in de wereld.

Moskous vaste partners in het Midden-Oosten zijn Iran en Syrië. Beide landen kopen omvangrijke hoeveelheden Russisch wapentuig. Voorts werkt Rusland met Teheran samen op het gebied van kernenergie. Dat kan voor Iran het maken van kernwapens vergemakkelijken. Door de banden met dit sjiitische regime steunt Rusland ook een partner van Teheran, Hezbollah. Deze radicaal-islamitische partij en militaire groepering beheerst het zuiden van Libanon. Door de invloed op parlement en regering bepaalt Hezbollah in hoge mate de politiek in geheel Libanon. Het is bekend dat pro-Iraanse militaire groeperingen ook actief zijn in Syrië ten gunste van het regime in Damascus en tegen Amerika en Israël.

Commandotroepen

Syrië is al ten tijde van de Sovjet-Unie de spil van het Russische veiligheidsbeleid. Zo hebben de Russen sinds de Koude Oorlog de haven van Tartus als maritieme basis voor de Russische vloot in de Middellandse Zee. Het Kremlin weet zijn positie in Syrië in hoge mate versterkt door de burgeroorlog in dat land. Toen het in het najaar van 2015 ernaar uitzag dat het bewind van de Syrische president Assad deze strijd ging verliezen, is Poetin in actie gekomen met directe militaire inmenging. Sindsdien is de Russische vlootcapaciteit in Tartus flink uitgebreid en heeft Moskou ook een vliegbasis in Syrië, voor missies met gevechtsvliegtuigen en bommenwerpers tegen de tegenstanders van Assad. Voorts stationeerde Rusland in Syrië commandotroepen en militaire politietroepen, die vrijgekomen gebieden bezet houden.

Proefterrein

De militaire bijstand van Moskou aan Damascus dient niet alleen de instandhouding van Assads regime. Syrië is ook een proefterrein voor het Russische defensieapparaat. In augustus 2008 won het militair oppermachtige Rusland een oorlog van Georgië, maar met veel tekortkomingen aan eigen zijde. Sindsdien heeft het Kremlin een militair moderniserings- en herbewapeningsprogramma op touw gezet. De Russen gebruiken de strijd in Syrië om te zien in hoeverre hun nieuwe wapensystemen, aangepaste militaire organisatie en nieuwe operationele concepten succesvol zijn. Zij zetten daarvoor nieuwe gevechtsvliegtuigen in en proberen hun kruisraketten uit met lanceringen vanaf onderzeeërs. De nieuw opgezette militaire politie moet de orde handhaven en kleine elite-eenheden worden ingezet in plaats van massale grondtroepen.

Verder laat Moskou de leidinggevende staven van de hoogste militaire eenheden rouleren in Syrië. Die ervaring kan bij toekomstige conflicten, zoals die met Georgië en Oekraïne, van pas komen. Aldus vormt Syrië voor het Kremlin een ideale proeftuin, zonder pottenkijkers en met reële oorlogsomstandigheden.

Gecompliceerd

Israël zit in een moeilijk parket, als het gaat om de relatie met Poetin. Positief is dat er afspraken zijn tussen de Israëlische en Russische militaire staven om te voorkomen dat men elkaars militaire vliegtuigen neerschiet. Zo kunnen Russische toestellen dicht bij de Israëlische grens vliegen en voeren Israëlische vliegtuigen missies uit boven Syrië en Libanon.

Toch blijft de relatie tussen Jeruzalem en Moskou gecompliceerd. Rusland steunt de belangrijkste tegenstanders van Israël, Syrië en Iran, en indirect ook Hezbollah in Libanon. Dankzij de Russische steun aan Syrië hebben pro-Iraanse groeperingen de vrije hand en zijn er al schermutselingen geweest tussen hen en het Israëlische leger op de grens, bij de Golanhoogte. Voorts steunt Iran ook groeperingen in de Gazastrook, waarvandaan momenteel weer een strijd woedt met Israël.

Hard aangekomen

De onvoorspelbaarheid van de Amerikaanse president is een bijkomend probleem. Dat Trump zomaar de Koerden liet vallen, is in Israël hard aangekomen. Dat roept twijfels op of ook zijn bijstand aan Israël wel van blijvende aard is. De overheersende mening lijkt te zijn dat wij, de Joodse natie, zoals altijd, er uiteindelijk alleen voor staan, en dat dit gegeven het beleid moet bepalen. Anderzijds, net als in de Jom Kippoeroorlog van 1973, die militair gezien alleen maar een nederlaag had kunnen zijn voor Israël, weet de Israëlische bevolking zich ook nu weer verzekerd van de steun van de Eeuwige!

De auteur is luitenant-kolonel buiten dienst en bijzonder hoogleraar aan Haifa University, Israël.