Dit nieuwe boek is geen boek vol zelfreflectie waarin Gorbatsjov vertelt wat de sterke en zwakke punten van zijn eigen beleid waren. Het is eigenlijk vooral een aanklacht tegen het Westen.

De Wende begon met akkoorden tussen sovjetleider Gorbatsjov en de Amerikaanse president Reagan over de vermindering van kernwapens. De overeenkomsten die zij sloten, heten met recht historisch. „Wij gingen de uitdagingen van de tijd aan”, schrijft Gorbatsjov.

Probleem is dat de tegenpartij, de Verenigde Staten, al weer vrij snel een nieuwe militarisering in gedachten had. En in toenemende mate liet de Amerikaanse regering zien van de afspraken met Rusland af te willen (het gaat dan vooral om het START- en het INF-verdrag). De huidige president Trump ziet geen probleem in kernwapens. Het vertrouwen dat aan het einde van de Koude Oorlog werd opgebouwd, wordt hiermee weer ondermijnd.

Gorbatsjov verwerpt de stelling dat kernwapens juist tijdens de Koude Oorlog hebben bewezen dat ze voor vrede kunnen zorgen. De gedachte was dat beide partijen te bang zouden zijn geweest om ze te gebruiken, want dat leidt immers onvermijdelijk tot zelfvernietiging. De Britse premier Thatcher hing die theorie aan, aldus Gorbatsjov. „Het lukte me toen niet Margaret Thatcher te overtuigen. Maar vandaag de dag horen we dezelfde argumenten opnieuw, onder andere in de VS en Rusland, waar helaas veel voorstanders van kernwapens zijn.”

De voormalige sovjetleider noemt kernwapens „een geweer aan de muur in een toneelstuk.” Ze kunnen ‘toevallig’ afgaan, door een technische fout of een computerstoring. „Dat is waar ik vooral bang voor ben.”

Roes

De aanklacht van Gorbatsjov is dat de wereld wordt bedreigd door de westerse ziekte die „overwinningsroes” heet. Volgens hem zijn de risico’s hiervan voor de wereldvrede levensgevaarlijk.

Zwaar teleurgesteld is Gorbatsjov in Duitsland. Dat land is na de annexatie van de Krim in 2014 meegegaan in „afkeer en vijandigheid” tegen Rusland. „Wil Duitsland Rusland straffen? Denk eens na over die woorden… (…) Het Russische volk dat onvoorstelbare offers heeft gebracht, dat volkeren van Europa heeft bevrijd, dat de Duitsers van het naziregime heeft bevrijd.” Gorbatsjov vindt dat Moskou vanuit Berlijn iets beters verdient.

Gehucht

Een heel ander boek is dat van de journalist Frank Westerman: ”De wereld volgens Darp”. Als jongen liep Westerman vaak mee in betogingen tegen kernwapens in het Drentse dorp Darp, waar een Amerikaanse atoombasis was. Dit boek opent met een reportage vanuit dit gehucht. De inwoners hebben nog steeds geen probleem met de kernwapens, die overigens allang zijn verwijderd.

De bundel bevat persoonlijke verhalen uit diverse (voormalige) communistische landen, zoals Roemenië, Joegoslavië en Cuba. Interessant is zijn verhaal over de ervaringen in december 1989 in de Roemeense hoofdstad Boekarest. Samen met fotograaf Bart Rijs was hij daar in een Renault 5 naartoe gegaan. Op allerlei plekken in het land broeide het, vooral in Timisoara rond de predikant Laszlo Tökes. Westerman en Rijs kwamen het land binnen met een toeristenvisum, maar begonnen op te vallen toen ze informatie gingen vergaren. Ze hadden ook een lijst met dissidenten, die ze wilden bezoeken.

Vrij snel hadden ze in de gaten dat ze werden gevolgd. Toch gingen ze door. Totdat ze bij een bepaald bezoek werden gegrepen door de Securitate. Bent u toerist, was de vraag. Nee dus. Westerman werd met een blauw oog het land uit gezet.

Dit jaar ging de schrijver op zoek naar zijn dossier in het archief van de Securitate. En dat vond hij terug. Qua grondigheid blijkt de Roemeense geheime dienst niet onder te hebben gedaan voor de Oost-Duitse Stasi. Alle tijdstippen en bewegingen werden minutieus vastgelegd. En na dertig jaar was het allemaal nog terug te vinden. Een vertaling van de archiefstukken is achter in het boek opgenomen.

Predikant

Evenzeer een persoonlijk verhaal biedt Hans Glaubitz in ”Vervaagde grenzen”. Als Nederlands diplomaat bezocht hij de DDR. Hij was onder meer gevestigd op de ambassade in Polen en Cuba. Uitgebreid vertelt hij over zijn eerste bezoeken aan Oost-Duitsland in 1973, onder meer aan het dorp Glaubitz, waar hij zijn achternaam aan ontleent. Met de predikant van dat dorp heeft hij tot diens dood in 1989 contact gehouden.

Glaubitz vond de DDR boeiend, onder meer omdat het land in staat was geweest de oude Duitse sfeer beter te bewaren dan West-Duitsland. Toch wil hij niet „de indruk wekken dat de DDR een aangenaam land was”, schrijft hij. „Dat was het in vrijwel alle opzichten niet. Het was een land met een repressief totalitair bewind.”

Toch ontwikkelde het land zich wel. Toen hij er in 1985 vanuit Cuba weer eens kwam, ontdekte hij zowaar iets van vrijheid – die volgens Glaubitz zelfs in 2019 in Cuba niet bestaat.

Stukken

Weer heel anders is het boek ”Over de Muur” van de Belgische journalist Rik Tyrions, oud-journalist in Duitsland. Hij begint zijn verhaal in de ik-vorm op de Bernauer Strasse, bij de schaarse originele stukken Muur die er nog zijn. Ruim 280 pagina’s later eindigt hij zijn boek daar ook weer. Maar daartussen ligt een boek over de naoorlogse geschiedenis van Duitsland – voornamelijk West-Duitsland.

Over onze huidige tijd beschrijft hij de opkomst van extreemrechts in Duitsland. Voor het moderne Duitsland blijft dat een van de moeilijkst denkbare thema’s.

Boekgegevens

Wat er op het spel staat, Michail Gorbatsjov; uitg. Het Spectrum; 184 blz.; € 19,95

Over de Muur, Rik Tyrions; uitg. Davidsfonds; 288 blz.; € 24,99;

De wereld volgens Darp, Frank Westerman; uitg. Querido Fosfor; 367 blz.; € 20,99;

Vervaagde grenzen, Hans Glaubitz; uitg. Prometheus; 340 blz.; € 19,99