Op de werkkamer van John Bolton staat een bronzen handgranaat. Dat relikwie tekent niet alleen Boltons trots dat hij ooit bommenwerper is geweest, maar typeert ook zijn politieke opvattingen. „Op het internationaal toneel werken bommen en granaten vaak beter dan mooie, welgekozen woorden”, zei hij bijna tien jaar geleden tijdens een toespraak aan Harvard University. „Vaak hoef je alleen maar met zulke wapens te dreigen.”

Bolton staat al tientallen jaren bekend als een hardliner. Daarom sloeg bij veel Amerikanen de schrik om het hart toen president Trump hem anderhalf jaar geleden benoemde tot zijn nieuwe veiligheidsadviseur. Hij was inmiddels de derde man op die post. Opponenten van de president waren bang dat het duo Trump-Bolton een zeer risicovol buitenlandbeleid zou gaan voeren waardoor de wereldvrede ernstig in gevaar kwam.

„Trump is onberekenbaar, snel geraakt en heeft weinig verstand van internationale politiek. Bolton is een echte havik die weinig moet hebben van diplomatie en die in het verleden bij problemen steeds heeft gepleit voor hard ingrijpen”, was het commentaar in The Washington Post.

De achterliggende maanden bleek dat de samenwerking minder hecht was dan eerder werd gevreesd. De president leek de raad van zijn veiligheidsadviseur zeer geregeld te negeren.

Bolton adviseerde Trump bij herhaling om bij (potentiële) buitenlandse dreiging hard in te grijpen. Zo pleitte hij voor denuclearisatie van Noord-Korea, voor een harde politiek jegens China en voor het wegvagen van het regime in Iran, zoals dat eerder was gebeurd in Irak.

Dat laatste is niet verwonderlijk want als een van de weinigen noemt Bolton het ingrijpen van voormalige president Bush in Irak een juiste beslissing. Terwijl vrijwel alle militairen en analisten het er inmiddels over eens zijn dat de inval beter niet had kunnen plaatsvinden.

Wereldtoneel

Bolton ziet voor Amerika een grote rol op het wereldtoneel weggelegd, die waar nodig met militaire interventies gestalte kan krijgen. Trump voelt daar veel minder voor. Hij staat te boek als een isolationist. Zijn uitgangspunt is ”America First”. Alleen waar Amerikaanse belangen direct gevaar lopen, wil hij ingrijpen. Verder moeten landen maar hun eigen zaken opknappen.

Ook blijkt Trump geregeld bereid tot diplomatiek overleg, terwijl Bolton daar vaak weinig heil in ziet. Veelzeggend is dat hij als VN-ambassadeur voor de VS eens zei: „Als het VN-gebouw in New York tien verdiepingen zou kwijtraken, maakt me dat niks uit.” Binnen de VN staat hij bekend als de meest ondiplomatieke diplomaat die de VS heeft gekend.

In de laatste maanden waren er al scheurtjes in de samenwerking zichtbaar. Trump sprak Bolton enkele keren publiekelijk tegen. Zo zei hij op de G7-top: „Ik ben niet uit op de val van de Iraanse regering.” Ook neutraliseerde Trump de felle kritiek van de veiligheidsadviseur op de herhaalde lancering van testraketten door Noord-Korea. Die noemde Bolton een grove schending van de afspraken met de VS. Trump zei dat deze lanceringen niet zo ernstig moesten worden opgevat.

Druppel

De druppel die deze week de emmer deed overlopen, was Boltons kritiek op Trumps plannen om in Camp David met vertegenwoordigers van de Taliban aan tafel te gaan. Bolton was daar pertinent op tegen. „Met zulke onbetrouwbare schurken praat je niet.” Even leek het alsof hij de president daarin mee kreeg toen die zaterdag de gesprekken afblies. Maar een dag later verklaarde Mike Pompeo, de minister van Buitenlandse Zaken, dat het overleg met de terreurbeweging toch nog niet „dood” is.

Waarnemers zien het vertrek van Bolton dan ook als een overwinning voor Pompeo die de veiligheidsadviseur vooral zag als een lastige tegenspreker en concurrent. Dat laatste is overigens geen unicum in de Amerikaanse politiek. Sinds de invloedrijke diplomaat Henry Kissinger van 1969 tot 1975 veiligheidsadviseur van president Nixon was, bestaat er rivaliteit tussen de minister van Buitenlandse Zaken en de veiligheidsadviseur.

Zelfs over Boltons vertrek bestaat er onenigheid tussen Trump en de adviseur. Laatstgenoemde beweert dat hij maandagavond op eigen initiatief de president zijn ontslag heeft aangeboden. Trump zou toen hebben gezegd er dinsdag met Bolton over te spreken. Dat gesprek lijkt er niet te zijn geweest. Dinsdagmiddag liet de president met een tweet weten dat hij Bolton had gevraagd te vertrekken. „Ik heb Bolton laten weten dat zijn diensten niet langer nodig zijn in het Witte Huis. Ik was het, samen met velen in de regering, sterk oneens met veel van zijn suggesties.” Tekenend is dat de president zijn bericht niet afsloot met een dankbetuiging voor de bewezen diensten, hetgeen hij tot nu toe bijna altijd deed.