Voor het eerst in bijna 30 jaar is in de Verenigde Staten het aantal doden door een overdosis niet gestegen, maar iets gedaald, zo maakte het Witte Huis eind vorige week bekend. Maar „met ruim 68.000 doden in 2018 is het aantal slachtoffers van overdosis nog steeds groter dan het aantal doden door verkeersongevallen, aids of vuurwapens”, zo schreef The New York Times bij het nieuws. Deze ”opioïdecrisis” werd door president Trump in oktober 2017 daarom tot „noodsituatie in de nationale gezondheidszorg” verklaard.

Het is een crisis met bittere lessen over hebzucht, blinde jacht naar meer winst en de macht die geld kan hebben over artsen die hun patiënten blootstelden aan verslavende pijnstillers die uiteindelijk tot de dood zouden leiden.

Al ruim tien jaar vechten de DEA, de nationale overheidsinstantie tegen de handel in drugs, en de FDA, de federale dienst voor geneesmiddelen, tegen de miljardenhandel in pijnstillers op basis van opioïden. Die hebben een sterk verslavende werking. Bijna 2000 counties (vergelijkbaar met onze provincies), steden en gemeenten hebben daarnaast aanklachten ingediend tegen artsen, apothekers en farmaceutische bedrijven. Verder lopen er nog ongeveer veertig aanklachten van openbare aanklagers van Amerikaanse deelstaten. In sommige gebieden van de VS is de opioïdeverslaving zó hevig, dat de lokale samenleving erdoor is ontwricht. Landelijk is de gemiddelde leeftijdsverwachting er zelfs door gedaald.

Verbijsterend

Tweeduizend zaken zijn inmiddels gebundeld in één federale rechtszaak, voor de rechtbank van Cleveland. De VS-districtsrechter die deze massale rechtszaak leidt, Dan Polster, heeft na een jaar procederen door The Washington Post en de Charleston Gazette-Mail de achterliggende gegevens ter inzage vrijgegeven.

Wat uit al die gegevens –cijfers over de jaren 2006 tot en met 2012, verzameld door de DEA– naar boven komt, is verbijsterend en ontluisterend. Dat maken verschillende artikelen van The Washington Post en CNN, maar ook van rechtse media als Fox News duidelijk.

In die zeven jaar hebben de farmaceutische bedrijven „het land overspoeld met 76 miljard opioïdepillen”, aldus TheWashington Post. Deze pillen –oxycodone en hydrocodone– zijn sterk verslavend. Maar Purdue Pharma bracht de eerste vorm ervan bijna dertig jaar geleden op de markt als „een veilige en effectieve manier om pijn te bestrijden.” Het middel zou „minder verslavend zijn dan andere pijnbestrijders.”

Dat was een regelrechte leugen en na lang procederen door de FDA moest het bedrijf daarvoor in 2007 al een boete betalen van een slordige 634 miljoen dollar (ruim 487 miljoen euro).

Ook andere producenten hebben in de afgelopen jaren wegens misleiding en het niet naleven van de regels boetes van tientallen miljoenen dollars moeten betalen. Maar, zo schrijft Fox News over de boete van 150 miljoen dollar die het bedrijf McKesson in 2017 moest betalen, „dat was triviaal vergeleken met het netto bedrijfsinkomen van 5 miljard dollar in datzelfde jaar.”

Niet alleen negeerden de farmaceutisch bedrijven bijna alle waarschuwingen, ook van binnenuit, de praktijk ging nog veel verder. Ook al steeg ieder jaar het aantal doden door overdosis aan pijnstillers de bedrijven deden er alles aan om de verkoop tot grotere hoogtes op te jagen.

CNN onthulde samen met de Harvard universiteit eerder al een stuitend en immoreel bonussysteem, waarin huisartsen die maar zo veel mogelijk opioïden aan hun patiënten voorschreven, beloningen van soms „zescijferige bedragen” kregen. Voor sommige artsen kwam geld duidelijk boven het belang van de patiënten.

Crimineel

Diverse toplieden van de grote farmaceutische bedrijven zijn nu opgepakt, anderen hangt dat nog boven het hoofd. Afgelopen donderdag bijvoorbeeld werden de voormalige voorzitter en het hoofd naleving van het bedrijf Miami-Luken gearresteerd, samen met twee apothekers. Centraal in deze zaak staat een stadje van 1400 inwoners in West Virginia. Tussen 2011 en 2015 werden daar maar liefst 2,6 miljoen pillen hydrocodone en 2,3 miljoen eenheden oxycodone geleverd.

„Wat ze in mijn staat hebben gedaan, is crimineel”, zegt senator Joe Manchin van West Virginia erover in The Washington Post. De aanklacht zegt duidelijk waar het op neerkomt: „Samenzwering tot het illegaal verspreiden van op recept verkrijgbare pijnbestrijdingsmiddelen, in staten die het zwaarst door de opioïdecrisis zijn getroffen.” Deze samenzwering op grote schaal heeft nu geleid tot de grootste civiele strafzaak in de Amerikaanse geschiedenis – een zaak die alleen nog maar groter zal worden. En die een waarschuwing inhoudt: hoe meer geld, hoe groter het morele bederf. „Hebzucht is de wortel van alle kwaad”, de oude Bijbelse waarschuwing blijkt maar al te actueel.