Tot de meest diverse en succesvolle organismen op onze planeet behoren insecten. Zij leveren een grote bijdrage aan belangrijke ecologische functies, inclusief bestuiving, ziektebestrijding en instandhouding van de natuur.

Onderzoek naar insectenaantallen eerder dit jaar wees uit dat bijen, mieren en kevers acht keer sneller verdwijnen dan zoogdieren, vogels of reptielen. Die alarmerende conclusies staan in het wetenschappelijke tijdschrift Biological Conservation. Soorten zoals vliegen en kakkerlakken zullen naar verwachting juist sneller in aantal gaan groeien.

Dit is niet alleen reden tot zorg voor de landbouwsector, maar ook voor de gezondheids- en ontwikkelingssector. Een afname van insecten kan grote impact hebben op de menselijke gezondheid en leefomgeving, vooral die van de armen. Tientallen jaren van moeizaam verkregen vooruitgang in ontwikkelingslanden kunnen daardoor ongedaan gemaakt worden.

Insecten leveren essentiële diensten aan het ecosysteem, zoals bestuiving en bestrijding van ziekten. Voor de landbouw zijn ze onmisbaar: insecten zijn natuurlijke bestrijders van plantenziektes. Ze zorgen ervoor dat er minder vaak ziektes uitbreken en verminderen de noodzaak van chemische bestrijdingsmiddelen, die schadelijk zijn voor mens en milieu.

Het gebruik van pesticiden is een belangrijke oorzaak van de zorgwekkende afname van insecten waar het onderzoek over spreekt. Anders dan bij natuurlijke ziektebestrijding, kosten die bestrijdingsmiddelen geld. Dat is een last voor boeren in landen met lage- en middeninkomens, die bijvoorbeeld in Afrika ten zuiden van de Sahara te vinden zijn.

Plantenziektes raken na verloop van tijd resistent tegen pesticiden. Als biologische bestrijding voor gewassen werkt, zal een boer waarschijnlijk geen pesticiden gebruiken. Natuurlijke vijanden bestrijden dan gewasziekten. Maar als pesticiden willekeurig worden gebruikt, kunnen natuurlijke vijanden (vaak insecten) hun werk niet goed doen. Overmatig gebruik kan er zelfs toe leiden dat die helemaal uitgeroeid worden.

Met andere woorden, boeren kunnen in een situatie komen waarin zij steeds meer pesticiden moeten gebruiken, als compensatie voor de ontbrekende insecten, die juist verdwijnen door datzelfde pesticidengebruik.

Ecosysteem

Alarmerender is het feit dat deze insectencrisis slechts een van de vele milieudreigingen is. Dat is niet verrassend, want de oorzaken van de problemen waar onze wereld momenteel mee kampt, hebben direct met elkaar te maken. Die problemen zijn onder andere: klimaatverandering, massaal verlies van soorten, bodemerosie, ontbossing en verzuring van de oceanen. Zij verstoren het natuurlijke evenwicht van ecosystemen.

Een rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO), een agentschap van de Verenigde Naties, concludeert op basis van data uit 91 landen dat het aantal planten, dieren en micro-organismen die belangrijk zijn voor voedselproductie afneemt. Als deze belangrijke soorten verloren gaan, „raakt de toekomst van onze voedselvoorziening ernstig bedreigd”, staat in het rapport. Verandering in landgebruik, vervuiling en klimaatverandering zijn de oorzaken van het biodiversiteitsverlies.

Wat kunnen onderzoekers, ontwikkelingswerkers en beleidsmakers doen?

Ten eerste verdienen natuurlijke en semi-natuurlijke leefgebieden van insecten meer bescherming. Ook is onderzoek nodig naar verbetering van het beheer van belangrijke leefgebieden.

Er dienen nieuwe onderzoeken te komen, zodat we beter begrijpen welke (economische) voordelen insecten opleveren en voor wie, en hoe soorten en verschillende vormen van landgebruik op elkaar inwerken.

Biodiversiteit

Ten tweede dienen biodiversiteitsvriendelijke technieken in de landbouw snellere invoering te krijgen. Hoewel die steeds gebruikelijker worden, gaat die transitie niet snel genoeg. Technologische en politieke innovaties zijn nodig. Natuurlijke vijanden de ruimte geven, moet leidend zijn bij het bestrijden van plantenziektes.

Ten slotte moeten boeren aangemoedigd worden om synthetische middelen en andere chemicaliën goed te gebruiken. Door gebrek aan kennis en afwezigheid van technische hulpmiddelen ligt overdosering bij het gebruik van deze pesticiden op de loer. Zowel op het gebied van regelgeving als op de markt kunnen interventies het gebruik van deze middelen terugdringen. Ook kunnen publiekscampagnes een cultuuromslag bewerkstelligen.

De auteur is onderzoeker bij het International Food Policy Research Institute in Washington. Bron: IPS