Binnen ons huidige onderwijssysteem is er voor lager, voor gemiddeld en (inmiddels ook) voor hoger begaafden veel goed onderwijs. Maar desondanks zijn er veel hoogbegaafde onderpresteerders en uitvallers. Ik pleit er daarom voor om hoogbegaafde kinderen méér te bieden dan alleen onderwijs. Wat zou praktische, individuele afstemming fijn zijn.

Soms zijn deze kinderen namelijk ”zo anders” in de omgang. Ze willen niet falen en zijn vaak heel gevoelig. Wat deze kinderen nodig hebben, zou je haast een hoogbegaafde pedagogische aanpak kunnen noemen.

Laten we het hoogbegaafde kind centraal zetten en gaan luisteren in plaats van onderwijzen. Laten we die uniek geschapen persoon eens volgen, in plaats van hem te vragen ons te volgen. Niet boven de leerling staan, maar met hem oplopen.

Begeleiding op maat

Het hoogbegaafde kind heeft net als kinderen van andere niveaus een persoonlijke benadering nodig. Als voorbeeld neem ik onderwijs aan cognitief minder begaafde kinderen. Voor hen is het onderwijs vaak aangepast. Er wordt gewerkt in een langzamer tempo en met meer oefening. Ook zijn er voor hen vaak verschillende soorten expertise onder één dak. Voor meer begaafde kinderen is er eveneens aangepast onderwijs. Dit sluit soms goed aan.

Helemaal aan de onderkant van de cognitieve begaafdheid (zwakbegaafdheid) zijn er echter ook uitvallers. Zij wijken niet alleen af als het om onderwijsbehoefte gaat, maar hebben in het algemeen een andere benadering nodig. Ze passen niet in een grote groep kinderen die op een gemiddelde manier onderwijs krijgen. Zij hebben pedagogisch en didactisch individuele begeleiding nodig. Liefde en zorg die bij hen passen.

In mijn onderwijspraktijk zie ik dat, hoe hoger de intelligentie of hoe schever de ontwikkeling van het hoogbegaafde kind, hoe unieker de aanpak zou moeten zijn. Onderwijs op maat en bovenal begeleiding op maat.

Hoe mag die begeleiding er dan uitzien? Het is nodig om hoogbegaafde kinderen allereerst goed te signaleren. Bij cognitieve hoogbegaafdheid gaat het vaak om kinderen die in eerste instantie, als zij zich thuis goed hebben kunnen ontwikkelen, niet echt opvallen in het basisonderwijs. Hooguit laten ze zien dat ze cognitief verder zijn dan anderen. Maar hoe gevoeliger een kind is, hoe meer het zal kijken naar zijn omgeving. Al heel jong past het zich aan andere (in verhouding minder cognitief begaafde) kinderen aan. Of het gaat zich ongelukkig voelen en ander gedrag vertonen. Dit gebeurt vaak al na enkele maanden basisonderwijs.

Persoonlijke ontwikkeling

Veel hoogbegaafde kinderen die ons (in leeftijdscategorieën onderverdeelde) onderwijs binnenkomen, zitten in het begin cognitief aan de top. Stel je voor dat scholen hun onderwijs zouden aanpassen aan deze kinderen en veel dieper op hun vragen zouden ingaan. Dat ze veel uitgebreidere leerstof aan hen zouden geven en hen individueel zouden uitdagen, afgestemd op hun leerbehoefte. Dat zou een haast individuele aanpak vereisen.

Stel je voor dat dit adaptieve onderwijs slaagt en wordt uitgebreid met persoonlijke begeleiding (bij een deel van de hoogbegaafde leerlingen op het Johannes Fontanus College in Barneveld zien we dit). Dan zie je in het basisonderwijs de cognitieve verschillen nog groter worden. Hoogbegaafde kinderen in groep 1 passen cognitief misschien nog bij groep 2. Maar in groep 5 al bij groep 7 en in groep 8 misschien al bij het derde VO-jaar. Qua onderwijs valt het mogelijk allemaal nog wel te realiseren. Als talentbegeleider en therapeut wil ik echter vooral de aandacht richten op de overige persoonlijke ontwikkeling van het hoogbegaafde kind, naast zijn onderwijsbehoefte.

Uitdaging

Mogelijk kan het hoogbegaafde kind zich op school cognitief goed ontwikkelen, doordat we goed signaleren en vervolgens onderwijs op maat bieden. Dán echter begint pas de uitdaging waar ik in de praktijk het meest tegenaan loop: die overige ontwikkeling. Hoogbegaafde kinderen zijn doorgaans intrinsiek gemotiveerd en kunnen goed buiten de kaders denken. En natuurlijk kun je hun van alles afleren. Maar helaas ontmoeten we verderop in het schoolleven veel gedemotiveerde, onderpresterende en zichzelf onderschattende hoogbegaafde kinderen, die weinig zelfvertrouwen uitstralen. Dat gebeurt als je niet gezien en behandeld wordt zoals je bent.

Net als bij cognitief minder begaafde kinderen is het raadzaam om heel individueel te kijken naar cognitief hoogbegaafde kinderen. Naar zowel hun leerbehoefte als hun andere persoonlijke behoeften. Ze zijn in oorsprong vaak zeer gemotiveerd en hebben veel serieuze vragen. Ze zijn erg gevoelig en zich enorm bewust van hun omgeving. Ze zijn tot veel in staat, maar soms erg bang om te falen. Ook hebben ze de behoefte om juist niét anders te zijn.

Individueel afstemmen

De hoogbegaafde leerling vraagt dus om een serieuze benadering door de onderwijzer en zo mogelijk een persoonlijke begeleiding op verschillende gebieden. Denk aan het ontwikkelen van zijn interesses (daarbij staat intrinsieke motivatie voorop) en het nemen van initiatieven. Aan het verwerken van faalervaringen bij uitdagingen en het kunnen praten en denken buiten de kaders, met leerkrachten en kinderen op zijn eigen niveau. Denk ook aan het leren omgaan met wat moeilijk is. Bijvoorbeeld zwakke vaardigheden en het contact met andere (gemiddeld of lager cognitief begaafde) kinderen, die vaak heel anders denken en voelen dan zij.

Hoogbegaafde kinderen weten vaak zelf heel goed wat er scheelt en kunnen aangeven wat ze nodig hebben. Heb respect voor hen, heb vertrouwen in hun mogelijkheden en bied hun ruimte.

De auteur is coördinator hoogbegaafdheid en talentbegeleider JFC, psychosociaal therapeut, adviseur, trainer en begeleider Yonah Talent. Op 20 maart vindt het 3e Symposium Hoogbegaafdheid en Christelijk Onderwijs plaats op het Johannes Fontanus College in Barneveld. Christelijke PO- en VO-scholen die alsnog willen deelnemen, kunnen contact opnemen met dhr. Joop de Goede (j.de.goede@gomaruscollege.nl)