Er zijn in ieder geval vijf bundels, namelijk de Psalmen 1-41, 42-72, 73-89, 90-106 en 107-150. Ze worden ook genoemd in de Statenvertaling (in de voorrede op Psalmen) en in diverse hedendaagse vertalingen.

Enige bijzonderheden zijn: Psalm 1 is een openingslied en roept op te kiezen tussen twee wegen. Psalm 150 is een afsluitend loflied. Bij nadere bestudering blijkt dat elk van de vijf psalmenbundels afsluit met een lofprijzing.

Boek 1 eindigt met Psalm 41:14: „Geloofd zij de HEERE, de God van Israël, van eeuwigheid tot eeuwigheid! Amen, ja, amen.” Boek 2 sluit in Psalm 72 af met: „Geloofd zij voor eeuwig Zijn heerlijke Naam; laat heel de aarde met Zijn heerlijkheid vervuld worden. Amen, ja, amen” (vers 19). Psalm 89 is het slot van de derde bundel. Dit bekende lied bezingt eerst uitvoerig Gods beloften aan David, maar in vers 39 komt de omslag naar de bittere realiteit: „Maar U hebt hem verstoten en verworpen, U bent verbolgen geworden op Uw gezalfde.” Toch volgt in vers 53 nog een lofprijzing.

De vierde bundel eindigt ook met een lofprijzing en het woord Amen (106:48). De vijfde bundel heeft een uitgebreidere lofprijzing in de vorm van Psalm 150. Overigens vormen de laatste vijf liederen, de Psalmen 146-150, ook een vijfvoudig eerbetoon aan God.

Verder valt in de indeling op dat de koningspsalmen en de wijsheidspsalmen op speciale plaatsen staan. Er is bij de uitleggers nog enige discussie over de details, maar in grote lijnen is de volgende structuur aanwezig:

Indeling

• Boek 1: ”Inleiding” (Psalm 1-2) en ”De koning op de vlucht” (Ps. 3-41).

Nadat Psalm 1 een algemene introductie gegeven heeft, met de verschillen tussen rechtvaardigen en goddelozen, biedt Psalm 2 zicht op de messiaanse koning. Vanuit het perspectief van deze beide liederen kan het gehele boek Psalmen gelezen worden.

Na deze introductie staat in het eerste boek Davids leven centraal. Vanaf Psalm 3 wordt door dreigende elementen uit Davids leven, zoals de vlucht voor Absalom, een crisissfeer opgeroepen. De strijd gaat tussen de verkozen koning en de rivalen. In het midden van de eerste reeks psalmen hierover (Psalm 3-14) staat de davidische wijsheidspsalm Psalm 8, over de waarde van de mens, onder wie alles in het leven is gesteld. De liederen 15-24 staan gegroepeerd rond de Thora in Psalm 19.

Het is mogelijk de volgende psalmen te verdelen in de groepen 25-34 en 35-41. Opvallend genoeg eindigt Boek 1 met de beschrijving van ziekte en nood door vijanden. Het gebed vraagt om beantwoording in de volgende boeken, maar voordat het zover is, klinkt eerst de afsluitende lofprijzing in 41:14.

• Boek 2: ”Nieuwe perspectieven op Davids vlucht” (Psalm 42-72).

De opschriften in allerlei psalmen duiden op gebeurtenissen vóór het optreden van de profeet Nathan. Op deze manier worden Davids leven en herstel als uitwerkingen van Psalm 51 gepresenteerd. De boetvaardigheid van David leidt uiteindelijk tot de overwinning van zijn dynastie door Salomo, wat in Psalm 72 tot uiting komt.

• Boek 3: ”Is dit het einde?” (Psalm 73-89).

Het korte derde boek geeft aan het koningschap van David een dramatisch einde. Alles staat in zekere zin in het teken van de tempel en zijn ondergang. Diverse liederen zijn tijdens de ballingschap geschreven. Na het droeve lied van Heman volgt de klacht van Ethan waarom God Zijn belofte niet gestand doet en de lijn van David nu toch doodloopt.

• Boek 4: ”De HEERE regeert” (Psalm 90-106).

In het vierde boek antwoordt Mozes op de voorafgaande klachten (Psalm 90). Hij was in het verleden bemiddelaar bij de crisis met het gouden kalf (Exodus 32). Het is dus toepasselijk dat zijn wijsheid genoemd wordt als antwoord op de situatie van Psalm 88 en 89, wanneer alle hoop verloren lijkt. Een aanvullend antwoord is dat opeenvolgende liederen aangeven dat de HEERE regeert (Psalm 93-99). Al lijkt het koningschap van David voorbij, toch gaat God door! Het boek eindigt met de situatie van de ballingschap en het gebed om redding (Psalm 106:47).

• Boek 5: ”Terugkeer en herstel” (Psalm 107-150).

Het vijfde boek opent met een verhoring van het gebed in Psalm 106 en spreekt over de terugkeer uit de landen (Psalm 107:2-3). Hierna volgt een uitgebreid verhaal over de terugkeer. Davids dynastie is onzichtbaar geworden in de ballingschap, maar er blijven beloften en uitzichten (Psalm 110 en 132).

Veel Psalmen openen of sluiten met de vreugdevolle uitroep ”Halleluja”, een oproep om de HEERE te prijzen. Er volgen twee reeksen Psalmen (Psalm 111-118 en 120-136), met een lange wijsheidspsalm (Psalm 119) in het midden.

Koningspsalmen

Wat is het voordeel van het onderzoek naar de grotere verbanden? In de eerste plaats de nuancering van eenzijdigheden. In Psalm 1 worden slechts twee soorten mensen genoemd en hun lot past hierbij. De man die de Thora dag en nacht overdenkt, wordt rijk gezegend en wat hij doet, zal gelukken. De weg van de goddelozen daarentegen vergaat. Maar de dagelijkse praktijk is toch vaak anders? Psalm 2 spreekt over de overwinning van de koning in Sion over alle vijanden. Dit is een moedgevend perspectief. Wie doorleest in Psalm 3 komt echter in een droeve realiteit terecht: David op de vlucht voor zijn zoon Absalom. Blijkbaar kunnen een koning en een gelovige ook vervolgd worden.

In dit verband is het goed te beseffen in welke tijd het boek Psalmen zijn uiteindelijke vorm heeft gekregen. Dat is in de periode na de ballingschap, ongeveer de tijd van Ezra en Nehemia.

Het is verrassend dat de samenstellers zoveel koningspsalmen opgenomen hebben, te beginnen bij Psalm 2. God heeft Zijn koning gezalfd over Sion en hij overwint alle volken. Wat is echter de dagelijkse werkelijkheid? De teruggekeerde Joden, wonend in de provincie Jehud, worden geregeerd door een Perzische koning. Allerlei volken, zoals de Samaritanen en Ammonieten, oefenen invloed uit, tot in Jeruzalem toe. Durft men dan toch Psalm 2 op te nemen en aan het begin te plaatsen?

Verwachting

Het kan niet anders of hier is het geloof aanwezig dat God het geslacht van David zal herstellen. In feite komt hier de verwachting van de Messias aan de orde. En zo kunnen nog meer psalmen gelezen worden (bijvoorbeeld Psalm 72). Op grond van de grote lijnen kan het hele boek Psalmen als messiaans gezien worden. De compositie van het boek toont verwachting en eindigt daarom met een grote lofzang.

De auteur doceert Oude Testament aan de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven en de Christelijke Hogeschool Ede en is eindredacteur Studiebijbel Oude Testament. Dit artikel is het slot van twee artikelen die zijn gebaseerd op zijn Ankerlezing in Gouda (11 februari) en Voorthuizen (14 februari). Op 14 februari werd deel 1 geplaatst.