„Ik vraag de staatssecretaris af te zien van het voorstellen van een vaccinatieplicht”, zegt Kees van der Staaij. „Het lijkt er toch op dat die deur op een kier wordt gezet, terwijl die tot nu toe altijd resoluut werd dichtgehouden.” Het is donderdag en het debat over de voorstellen van staatssecretaris Blokhuis om de dalende vaccinatietrend in Nederland te keren is in volle gang.

Blokhuis’ antwoord is voor de SGP-leider niet meteen een bittere pil, maar evenmin een enorme geruststelling: „Vooralsnog zie ik daar echt geen reden toe, maar ik wuif het niet helemaal weg.”

De reden dat de CU-bewindsman wel een slag om de arm móét houden, is helder: partijen die enige vorm van dwang niet willen uitsluiten, zijn anno 2019 in de Tweede Kamer in de meerderheid. En dus kunnen ze via moties druk op hem uitoefenen om alvast enkele stappen te zetten.

Dat gebeurt dan ook. VVD-Kamerlid Veldman wil dat Blokhuis alvast laat inventariseren welke ervaringen landen die al bepaalde dwangmaatregelen hebben getroffen, hetzij licht of zwaar, daarmee hebben. Hij krijgt in elk geval steun van PVV, SP en PvdA; bij elkaar een meerderheid.

Concreet gaat het om het in kaart brengen van de voors en tegens van het mogen of moeten weigeren van ongevaccineerde kinderen door kinderdagverblijven. Ook wil Veldman uitgezocht hebben in hoeverre financiële prikkels in andere landen effectief zijn gebleken, zoals het niet verstrekken van bepaalde kindgebonden toeslagen als een kind niet wordt gevaccineerd, zoals dat in bijvoorbeeld Australië gebeurt. „Nu zaken uitzoeken maakt dat we, als dat nodig is, sneller stappen kunnen zetten”, licht hij toe. Blokhuis zegt de verkenning toe.

Is zo’n onderzoek de eerste opmaat naar meer dwang in Nederland? Op het eerste gezicht niet perse; al was het maar omdat een en ander sterk afhangt van uitkomsten die nog niet bekend zijn. Bovendien, voordat een kabinet daadwerkelijk de duimschroeven kan aandraaien, zijn aanvullende onderzoeken nodig. Bijvoorbeeld naar de vraag op welke rechtsgrond het treffen van financiële sancties kan worden gebaseerd.

Niettemin, Veldman liet donderdag geen VVD-luchtballon op toen hij in het vaccinatiedebat de mogelijkheid van dwangmiddelen ter sprake bracht. Een Kamermeerderheid vindt de optie serieus genoeg voor nader onderzoek, wat op zich al een trendbreuk is. Nú voor het geval de vaccinatiegraad nog verder daalt. In een volgend kabinet wellicht voor het geval deze stabiel blijft, of niet het peil bereikt dat dan door een (seculiere) Kamermeerderheid wenselijk wordt geacht.

Het getuigt bovendien niet van bijster veel hoffelijkheid jegens Blokhuis dat de VVD dit voorstel doet vlak nadat de CU-bewindsman zijn omvangrijke en gedegen actieplan heeft gepresenteerd ter verhoging van de vaccinatiegraad. Is de boodschap van de liberalen daarmee in feite niet: „Staatssecretaris, rommelt u maar wat aan met uw dialoogtafeltjes en uw voorlichtingscampagnes. Wij leggen alvast de basis voor het échte beleid?”

Saillant detail: minstens één onderzoek naar het inhouden van kinderbijslag in Australië (waar overigens de Christian Science-kerk is uitgezonderd van de dwang) is al bekend. Daaruit blijkt dat het percentage kinderen van wie de inentingen up-to-date waren na het invoeren van de maatregel met 1,64 procentpunt groeide naar 94.2 procent.

Wetenschapper Jullie Leask (Universiteit van Sydney) plaatste bij die bevinding in augustus in NRC een belangrijke kanttekening: slechts de ouders die uit slordigheid vaccinaties misten, maakten dat alsnog in orde. De overtuiging van opvoeders verandert door het treffen van dwangmaatregelen niet.

Gegeven die uitwerking had een andere, minder vergaande aanpak waarschijnlijk ook volstaan, betoogt Leask, zoals een activerend herinneringssysteem of betere voorlichting. Dat de VVD donderdag aan die gedachtengang voorbij ging en weigert af te wachten of Blokhuis’ aanpak vruchten afwerpt, mag op zijn minst opmerkelijk worden genoemd.

Één ding staat dan ook wel vast: Van der Staaij zal de constatering die hij donderdag deed: „Het lijkt er toch op dat de deur naar meer dwang op een kier wordt gezet”, vast nog weleens herhalen.

Correctie 15-02-2019

De Australische uitzondering op de vaccinatieplicht voor de Christian Science-kerk blijkt niet meer actueel. Door nieuwe wetgeving is deze uitzondering afgeschaft per 1 januari 2016.