Bij een districtenstelsel wordt de gemeente verdeeld in een aantal districten. De partij die vervolgens de meeste stemmen haalt, wint het district en krijgt een zetel toebedeeld. Dit systeem komen we momenteel tegen in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk.

Ook Nederland heeft een districtenstelsel gekend. Tot 1917 was ons land in honderd districten verdeeld, waaruit de afgevaardigden voor de Tweede Kamer werden gekozen. Dit stelsel is dus geen plant van vreemde bodem, maar heeft wortel geschoten in ons eigen politieke verleden.

Wijkgericht

Een eerste voordeel van dit kiesstelsel is dat er een veel hechtere band is tussen kiezer en gekozene. De vertegenwoordiger woont in de regel enkele straten verderop. De meeste mensen kennen hun politici dus. In tegenstelling tot nu; het gros van de inwoners kan amper een raadslid opnoemen. Laat staan dat ze er ooit mee gesproken hebben. Politiek is mensenwerk, vooral in de gemeente. Een sterk persoonlijk element is dan ook op zijn plaats.

Daarbij sluit aan dat de verschillende dorpsidentiteiten binnen een fusiegemeente een betere uitlaatklep kunnen vinden. Herindelingen worden door kleinere kernen al snel ervaren als overheersing van de vroegere buren. Door een districtenstelsel kan een vertegenwoordiger zich echter wijkgericht profileren. Een districtenstelsel is daardoor te beschouwen als een erkenning van de eigen identiteit. Het spreekt immers meer mensen aan, en die zullen zich ook beter herkennen in de lokale politiek, als er over problemen wordt gesproken die spelen rond hun achtertuin.

Pragmatisch

Een ander belangrijk voordeel is dat er veel minder partijen in de gemeenteraad komen. Dit argument is tweeledig. Allereerst zijn debatten niet meer zo tijdrovend en wordt de druk op individuele raadsleden kleiner. Een grotere fractie kan het werk immers beter verdelen. En dat is geen overbodige luxe in een tijd waarin gemeentes steeds meer bevoegdheden krijgen en het raadswerk dus intensiever wordt.

Maar bovenal geldt dat er in de lokale politiek, die vooral een pragmatisch karakter heeft, ook niet veel partijen nodig zijn. Veel onderwerpen zijn niet gepolitiseerd en niet gebonden aan een bepaalde ideologie. Het verbreden van een weg of het plaatsen van nieuwe lantaarnpalen laat zich moeilijk in een links-rechts-schema vatten. Door dat gebrek aan politieke scheidslijnen zijn een paar partijen lokaal al voldoende. Dan wordt het ook duidelijker voor de kiezer wat er te kiezen valt. In tegenstelling tot de situatie nu, waarbij er een wirwar aan partijen bestaat die nauwelijks van elkaar verschillen.

Evenredigheid

Desalniettemin kent het districtenstelsel ook nadelen. Veruit het grootste bezwaar is dat de evenredigheid flink onderuit gaat. Het principe van een districtenstelsel is immers niet ”ieders stem telt”, maar ”the winner takes it all”. Dit kan tot onwenselijke verhoudingen leiden.

Om dit enigszins te compenseren, kun je eraan denken om ieder district twee zetels te geven: de twee grootste partijen krijgen dan beide een zetel, als het één partij niet lukt om een absolute meerderheid te halen. Dit voorkomt dat een verkiezing uitdraait op ”alles of niets”. Bovendien vergroot dit voor een derde of vierde politieke partij de kans om in de gemeenteraad te komen. Hierdoor ligt een statische keuze tussen twee partijen (de ene of de andere) een stuk minder voor de hand.

Persoonlijk mandaat

Kortom, een districtenstelsel op gemeentelijk niveau maakt de afstand tussen burger en politiek kleiner, roept versplintering en tijdrovende vergaderingen een halt toe en maakt het voor de kiezer duidelijker waar hij aan toe is. De lokale politiek wordt er daadkrachtiger door en raadsleden krijgen een sterker persoonlijk mandaat. Een lokaal districtenstelsel kan de lokale politiek een totaal nieuwe dynamiek geven.

De auteur (1999) is lokaal politicus in Katwijk. Daarnaast is hij publicist en student geschiedenis en politicologie.