Nog altijd bestaat er grote onenigheid over de vraag of Nord Stream 2, de onderzeese gaspijpleiding van Rusland naar Duitsland, een commercieel project is of niet.

Voorstanders van deze gaspijpleiding zijn vooral de deelnemende Duitse, Franse, Brits-Nederlandse en Oostenrijkse bedrijven en hun regeringen, het Russische megagasbedrijf Gazprom (eigenaar van de pijpleiding) en de Russische autoriteiten. Het is een puur commerciële onderneming voor ze: Europa heeft nu eenmaal meer Russisch gas nodig en Rusland is een betrouwbare leverancier.

Tegenstanders zien in de pijpleiding daarentegen een geopolitiek project: Europa’s afhankelijkheid van Rusland wat betreft de levering van gas zal nog verder toenemen, de bestaande transitpijpleiding door Oekraïne zal overbodig worden en de Russische druk op Europa zal toenemen. Polen, de Baltische landen en een aantal Centraal-Europese landen vormen de belangrijkste tegenstanders.

Binnen de EU-besluitvormingsstructuur zijn de Europese Commissie en het Europees Parlement groot voorstander van het toepassen van EU-recht op Nord Stream 2, met als doel minder afhankelijk te worden van de Russische energielevering, de transparantie te vergroten en de aanvoer van energie meer divers te maken. Enkele lidstaten waarvan ondernemingen in de pijpleiding participeren, lukt het tot nog toe echter om het daartoe vereiste besluit van de Raad van Ministers tegen te houden.

Onrendabel

Opmerkelijk is dat in de Europese discussie over Nord Stream 2 geen melding wordt gemaakt van uiterst opmerkelijke analyses van Russische deskundigen.

In mei publiceerde Ruslands grootste bank, Sherbank, een uiterst kritisch rapport over de lopende pijpleidingprojecten van Gazprom. Belangrijkste conclusie: geen enkele daarvan is rendabel. „Wij stellen vast dat Gazproms besluiten volstrekt duidelijk worden wanneer we ervan uitgaan dat het bedrijf wordt bestuurd in het belang van de contractanten (leveranciers van pijpen en installaties) en niet voor commercieel gewin.” De auteur van het rapport, Alexander Fak, ooit geroemd als Ruslands beste energiedeskundige, werd prompt ontslagen en Sherbank bood de pijpproducenten excuses aan.

Op 19 augustus noemde Michail Kroetichin, analist van het Russische consultancybedrijf RusEnergy, Nord Stream 2 „een absoluut onnodig project”, omdat de al bestaande pijpleidingen tweemaal zo veel capaciteit hebben als nodig is voor Ruslands huidige gasexport naar Europa. Hij ziet slechts twee beweegredenen voor het Kremlin: Oekraïne straffen door de gastransit via dat land overbodig te maken, en het scheppen van een afzetmarkt voor de buizen die zijn geproduceerd door aan het Kremlin gelieerde oligarchen. De investeringen van Gazprom zijn traditioneel veel duurder dan nodig is, volgens onafhankelijke deskundigen. „Nord Stream 2 zal zichzelf nooit terugverdienen.”

Volgens Aleksej Kokin van investeringsbank UralSib Capital in Moskou zal Nord Stream 2 nauwelijks geld opleveren. Ook hij benadrukt dat er politieke overwegingen in het spel zijn, zoals het conflict met Oekraïne.

Heel opmerkelijk was de reactie van Vladimir Prokhvatilov, voorzitter van de Russische Academie voor Realpolitiek en deskundige bij de Academie van Oorlogsstudies. Hij onderschrijft de kritische conclusies van Alexander Fak, „wanneer men zuiver bedrijfskundig redeneert.” Fak had volgens hem echter vergeten een belangrijk voordeel mee te wegen, namelijk de „geopolitieke winst” die Rusland verkrijgt door Oekraïne te omzeilen.

Over de lange terugverdienperiode die met het gaspijpleidingproject is gemoeid, stelt Prokhvatilov dat dit normaal is voor „strategische staatsprogramma’s” overal ter wereld.

Hybrideoorlog

Ten slotte is er de bekende politiek commentator Joelia Latinina, die door bedreigingen vanwege haar onafhankelijke analyses Rusland moest ontvluchten. Ook voor haar is Nord Stream 2 „natuurlijk een geopolitiek project.” Het maakt Duitsland immers tot een nog grotere Europese klant voor overvloedig beschikbaar en interessant geprijsd Russisch gas, waarvoor niet snel een alternatief kan worden gevonden. Daardoor zal Duitsland zich steeds minder kritisch tegenover Rusland opstellen. Dat kan volgens Joelia Latinina leiden tot een „volgende fase in Ruslands hybrideoorlog in Oekraïne.” De term ”hybrideoorlog” wil zeggen dat Rusland politiek-strategische doelen wil bereiken door gebruik te maken van allerlei politieke, militaire, economische, informatie- en cybermiddelen, zonder dat er sprake is van een openlijk conflict met Oekraïne.

Een tweede conclusie die zij trekt, lijkt vergezocht, maar is wel het vermelden waard. President Poetin heeft zijn streven naar een federatie van Rusland en Wit-Rusland nooit opgegeven. Wanneer Nord Stream 2, dat een vergelijkbare capaciteit heeft als de Gazprom-pijpleiding die door Wit-Rusland loopt, klaar is, kan Rusland gaslevering via de leiding door Wit-Rusland stoppen en zijn broeder-buur zwaar onder druk zetten om met federatie in te stemmen.

De bewijzen voor Nord Stream 2 als geopolitiek project zijn onweerlegbaar. De negatieve effecten ervan voor de EU kunnen slechts worden voorkomen door toepassing van EU-recht op de pijpleiding (of door het onder EU-recht te laten vallen). De kleine groep lidstaten die een daartoe noodzakelijk ministerraadsbesluit verhindert, heeft geen enkel excuus meer om daarmee door te gaan.

De auteur is analist internationale politiek.