„Ik ga er alles aan doen om de relatie van mijn moeder kapot te maken. Ik wil dat mijn ouders weer bij elkaar gaan wonen.” Dat zei een 11-jarige jongen, toen zijn ouders vijf jaar uit elkaar waren en moeder een nieuw gezin had gevormd. Deze jongen vertoonde gedragsproblemen, waarmee hij met name zijn stiefvader tot het uiterste tergde. Hij wist ook wel dat zijn doelstelling nooit zou uitkomen, maar bleef vechten voor zijn diepste wens. Een wens die elk kind heeft: wonen bij beide ouders die van elkaar houden.

De gebrokenheid van het leven is duidelijk zichtbaar in het verbreken van huwelijken. Het prachtige geschenk uit het paradijs is een urgent doelwit voor de duivel. Helaas gaat deze gebrokenheid de reformatorische gezindte niet voorbij. Ook daar worden huwelijken verbroken, waarbij complexe situaties voor kinderen ontstaan. Een echtscheiding is een traumatische gebeurtenis voor alle partijen, zowel ouders als kinderen.

Vrijdag was het de Dag van de Echtscheiding. Deze dag is in het leven geroepen vanwege het belang van goede begeleiding bij een echtscheiding. Deze begeleiding heeft als doel het proces rondom echtscheidingen te verbeteren, zodat mensen zorgvuldig en respectvol uit elkaar gaan. De nadruk op het echtpaar is een beperkte focus. Juist voor de kinderen dient er oog te zijn wanneer hun ouders gaan scheiden. Zij zijn kwetsbaar en volop in ontwikkeling.

Aandacht voor echtscheiding is nodig. Alle partijen zijn echter gebaat bij aandacht voor het huwelijk. De noodzaak van preventie kan niet voldoende aandacht krijgen. Jaarlijks zijn er 70.000 kinderen die de boodschap krijgen dat hun ouders uit elkaar gaan. Dat zijn bijna 200 kinderen per dag! Hun leven staat volledig op zijn kop. De gevolgen op korte en lange termijn zijn divers, maar onafwendbaar.

Rouwverwerkingsproces

Het besluit tot echtscheiding wordt in de meeste gevallen na een moeilijke periode genomen. Een periode waarbij pogingen tot herstel niet mogelijk meer lijken te zijn. Dat betekent voor de ouders een rouwverwerkingsproces. Er wordt afscheid genomen van elkaar als echtgeno(o)t(e). Er zijn pijn en verdriet om wat er is gebeurd en om het gemis van wat men graag wenste. Er is vaak ook zorg over de consequenties van de scheiding voor de kinderen. Deze zorg is terecht.

Ook voor de kinderen breekt een rouwverwerkingsproces aan. Voor hen heeft een echtscheiding altijd gevolgen. Op korte termijn is er vaak bij jonge kinderen afwijkend gezag te zien. Dit kan naar buiten gericht zijn, zoals agressief en onrustig gedrag. Ook kan de moeite naar binnen gericht zijn, zoals neerslachtigheid en een negatief zelfbeeld. De schoolresultaten nemen af. Op langere termijn is er een groter risico op strafbaar gedrag, depressie, angst en moeite met het onderhouden van relaties. En er is een verhoogd risico om zelf later te gaan scheiden.

Verscheurd

Dit is nog maar het begin van de lijst met gevolgen. Een kind van gescheiden ouders voelt zich vaak verscheurd. Allerlei belangen spelen een rol die het het liefst allemaal zou willen behartigen. Veel kinderen komen in een loyaliteitsconflict terecht. Ze hebben het gevoel dat ze beide ouders onvoldoende recht doen. Ze willen en kunnen niet kiezen tussen hun ouders. Wanneer het kind de ene ouder steunt, doet het voor zijn gevoel de andere ouder tekort.

Voor een kind is het op één lijn brengen van deze belangen een onmogelijke opgave. Het is daarom van groot belang dat een kind deze ballast wordt afgenomen, voor zover dat mogelijk is.

Wat ouders voor hun kinderen kunnen betekenen in een echtscheiding is voornamelijk adequaat communiceren met elkaar. Onderzoek heeft uitgewezen dat het negatieve effect van een echtscheiding aanzienlijk minder is in situaties waarin ouders goed met elkaar communiceren, tegenover de ouders waar de communicatie moeizaam of conflictueus verloopt. Ouders blijven tenslotte altijd ouders! Uitgangspunt in de communicatie met de andere ouder dient het belang van het kind te zijn. Een goede en positieve communicatie biedt kinderen de ruimte om tussen de ouders te kunnen bewegen. Het is van belang dat concreet gezegd wordt wat er wordt bedoeld en dat er gemeend wordt wat er wordt gezegd. Echt luisteren naar elkaar kan helpen om vooroordelen uit de weg te gaan en de ruimte creëren om te vragen naar intenties.

Vangnet

Een netwerk van familie, vrienden, kerk en school kan als vangnet fungeren voor de kinderen. Het is van belang dat kinderen mensen om zich heen hebben staan die oprecht betrokken zijn op en geïnteresseerd zijn in hen. Het is belangrijk dat het netwerk informeert hoe het gaat met het kind. Het kind is niet gebaat bij een oordeel. Dat brengt het loyaliteitsconflict direct weer naar de oppervlakte. Steun tegelijkertijd ook zeker de ouders. Ook zij hebben daar behoefte aan in een moeilijke tijd.

Het is voor een kind ontzettend moeilijk om te verwoorden wat het ervaart en vindt van een scheiding. Het is de kunst om het kind goed te ‘lezen’, waarbij het voornamelijk gaat om de dingen die het niet zeggen kan.

Familie, school of kerk moeten alert zijn op signalen die aanleiding geven tot zorg om kinderen. Het is belangrijk om deze zorgen met de ouders te bespreken. Rond deze ingewikkelde en kwetsbare vraagstukken kan altijd een aandachtfunctionaris geconsulteerd worden. Die gaat niet in op de ethische vraagstukken die hiermee onlosmakelijk verbonden zijn, maar richt zich op de gevolgen van de scheiding voor een kind en wat betrokkenen daarin kunnen betekenen. Dit alles in het belang van de ouders én hun kinderen.

De auteur is aandachtsfunctionaris van KOC Diensten (Stichting Ds. G. H. Kerstencentrum) voor het project Huiselijk geweld en kindermishandeling, dat een gezamenlijk initiatief is van de Gereformeerde Gemeenten, de Gereformeerde Gemeenten in Nederland en de Hersteld Hervormde Kerk.