JA

We kunnen er niet omheen, de media bepalen voornamelijk wat mensen voor waar houden. Natuurlijk gaat het dan niet om waarheidsaanspraken zoals 3 x 3 = 9, of direct controleerbare feiten zoals ”de ijscoman komt eraan”, maar wel om interpretaties van gebeurtenissen. Helaas wordt de samenhang der dingen niet altijd recht gedaan. Zo kan de Holocaust worden ontkend, of de terreuraanval op New York op 11 september 2001. De regering-Bush zou die aanslag zelf in scène hebben gezet. Iemand als Alex Jones, een Amerikaanse radiopresentator die dit soort geschiedvervalsing tot een industrie heeft verheven, is kortgeleden van sociale media verbannen.

We denken dat het met het nepnieuws wel meevalt, maar dat is niet waar. George Orwell was zijn tijd vooruit toen hij in 1948 in zijn dystopische, onheilspellende toekomstroman ”1984” al schreef over een ”ministerie van Waarheid” dat het volk een eigen werkelijkheid en waarheid voorschotelt. Inmiddels weten we dat dit gebeurt. In meerdere landen wordt een miljardenindustrie door overheden bekostigd om in binnen- en buitenland door geconstrueerde nieuwsberichten een eigen werkelijkheidsbeleving te creëren. De verkiezing van Trump in de VS is zo mede door Russische berichtgeving gestuurd. Ook de brexit is door buitenlandse massaberichtgeving beïnvloed.

De vrije pers wordt in diverse landen aan banden gelegd of ten minste in een negatief daglicht gezet –denk aan Rusland en Turkije– en in meerdere landen wordt de schijn gewekt dat de vrije pers eerder een vijand dan een vriend van de samenleving is, zoals in de VS, op de Balkan en ook in enkele West-Europese landen.

Het komt erop neer dat de pers vaker en beter de loftrompet voor de zittende macht dient te blazen, dat wil zeggen het zittende militair-industriële complex. Dit militair-industriële complex wordt wel de ”macht achter de macht” genoemd, de zogeheten ”deep state” die feitelijk de touwtjes in handen heeft en waar zelfs de regering, de president of minister-president geen verandering in kan brengen. Niet de democratisch gekozen leiders, maar de deep state, een invloedrijke (en vaak onzichtbare) elite heeft het voor het zeggen. Zie het boek ”Patronen van bedrog. Niets is wat het lijkt” (Amsterdam University Press, 2018) van Willem Middelkoop en Tim Dollee.

Leiders zoals Poetin, Trump, Erdogan en anderen met tsaristische aspiraties worden door de superrijken op het schild geheven en moeten de maalstroom van de media zien te beheersen. Tegelijk gaat dit gepaard met openlijke banaliteiten en infantiliteiten die iedereen wel ziet, maar ook gedoogt. Ze komen ermee weg, en dat zegt genoeg. Creëer je eigen waarheid, ”anything goes”.

Captains of industry zitten nu reeds achter hun tekentafel uit te denken wat de waarheid van de wereld van morgen moet zijn, en het wezen van de apologetiek lijkt daarmee te veranderen. Onze interpretatie van de dagelijkse geschiedenis wordt een retorische werkelijkheid. Wat zich met retorische kracht aandient omdat het met voldoende design en overtuiging aannemelijk oogt en klinkt, wordt als zoete koek geslikt. Waarheid wordt een construct of een retorisch design. Pilatus zei lang geleden al: „Wat is waarheid?” (Johannes 18:38), en diende zijn scepsis in het gesprek met Jezus met Romeinse ironie en onverschilligheid op.

Een pijnlijke constatering is hoe gemakkelijk bepaalde typen kerken, bijvoorbeeld het evangelische fundamentalisme, in de maalstroom van de retorische design meegaat. Velen verdedigen het tsarisme van Trump, omdat uit het kwade zo toch wat goeds kan voortkomen (Rom. 3:8). Het evangelicale doel lijkt de retorische middelen te heiligen. Om die reden worden mensen geïnstrumentaliseerd, als dingen beschouwd, en wordt de retoriek bikkelhard.

NEE

Tegen het hierboven gestelde valt nauwelijks iets in te brengen. Christenen in Nederland hebben nauwelijks een weerwoord. Eerder lijken kerken in staat van verwarring te zijn. Ze moeten meer aan factfinding gaan doen, ook waar het haar eigen geschiedenis en geloof betreft.

DUS

Het christelijke weerwoord in apologetische zin staat voor de uitdaging om niet achter een eigen construct van retorische waarheid schuil te gaan, maar in te zetten op degelijk onderzoek. Hier ligt een belangrijke taak voor de kerken.