De sleepwet, steunen of schrappen?
Nederland kiest volgende week woensdag niet alleen nieuwe gemeenteraden. Er vindt ook een referendum plaats over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (WIV); in de volksmond ”sleepwet” geheten.
Waar gaat het referendum over?
Over de vraag welke bevoegdheden de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten (de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD)) hebben bij het aftappen van communicatie tussen burgers via telefoon en internet. De AIVD en de MIVD verzamelen onder meer informatie over terroristische aanslagen, mogelijke aanvallen op Nederlandse militairen in het buitenland en digitale aanvallen van hackers en vreemde mogendheden.
Welke bevoegdheden hebben de inlichtingendiensten nu?
Op dit moment mogen inlichtingendiensten op grond van een wet van 15 jaar oud ‘alleen’ telecommunicatie onderscheppen die door de lucht gaat, lees satellieten. Het aftappen van kabels mag ook wel, maar dan alleen heel gericht, dus op een individu gericht.
Wat voor bevoegdheden krijgen de diensten straks?
De essentie van de nieuwe wet is dat de inlichtingendiensten na 1 mei ongericht en uitgebreid telecommunicatie via kabels mogen onderscheppen. De diensten mogen een zogenoemd sleepnet inzetten om in wijken massaal onlinecommunicatie af te luisteren als daar een verdachte persoon woont. De overheid krijgt dan veel informatie over burgers die niet verdacht zijn. Overigens moet een onafhankelijke toetsingscommissie toestemming geven om zo’n digitaal sleepnet uit te werpen in een woonwijk.
Wat gebeurt er met de verzamelde gegevens?
De diensten gaan deze uiteraard analyseren om te bezien of ze verdachte situaties kunnen opsporen. Maar de AIVD en de MIVD mogen de ongefilterde data ook delen met buitenlandse inlichtingendiensten. Dan is wel toestemming nodig van de minister van Binnenlandse Zaken. Ook de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) krijgt dan een seintje.
Wat gebeurt er met de ‘bijvangst’?
Gegevens die niets met het doel te maken hebben, moeten de diensten direct weggooien, zo stelde de overheid steeds. Premier Rutte nuanceerde dat standpunt eerder deze week door te stellen dat als de diensten erachter komen dat er een moord wordt beraamd of kinderporno wordt gemaakt, de inlichtingendiensten dat moeten doorgeven aan de politie. Als diensten tijdens het aftappen ontdekken dat iemand illegaal films downloadt, moet die informatie worden vernietigd, aldus Rutte. Gegevens die niet zijn onderzocht, moeten de diensten na drie jaar vernietigen.
Mogen de diensten ook computers hacken?
Ja, maar dat mogen ze nu ook al. De regels voor het hacken van computers, telefoons en zelfs smart-tv’s worden wel duidelijker. Na 1 mei mogen de AIVD en de MIVD ook een computer hacken via een computer van een netwerk of van iemand anders. De diensten mogen alleen met toestemming van de rechtbank in Den Haag journalisten en advocaten aftappen.
Kunnen ze straks ook mijn appjes lezen?
In principe niet. Veel chatprogramma’s maken gebruik van zogenoemde encryptie. Dat is een beveiligingssysteem dat berichten versleutelt waardoor ze moeilijk te hacken zijn. E-mail en telefoongesprekken kunnen gemakkelijker worden afgeluisterd. Maar ook als de diensten de inhoud van de appjes niet kunnen zien, ontvangen ze wel gegevens over de afzenders en over de tijdstippen van sturen en ontvangen. En daaruit valt, bijvoorbeeld bij een teruggekeerde jihadist, ook wel het een en ander af te leiden.
Wat zijn de argumenten tegen zo’n wet?
Aantasting van privacy. Tegenstanders vinden dat het verlies aan privacy niet opweegt tegen de extra veiligheid die de wet biedt.
De wet voegt niet veel toe. De meeste terroristen zijn al in beeld bij de veiligheidsdiensten. Er is geen sprake van een informatietekort, maar van een slechte verwerking van de bestaande informatie, zo zeggen tegenstanders.
De wet kan leiden tot onterechte verdenkingen, met name in het buitenland. Stel dat iemand een keer heeft gezocht op de zoekterm ”autobom” en die persoon is in de week voor een aanslag in Parijs of een andere grote stad en daar ontploft een bom, dan kan die persoon in Amerika op een zwarte lijst komen.
En wat pleit ervoor?
De inlichtingendiensten hebben op dit moment onvoldoende mogelijkheden om cyberaanvallen (bijvoorbeeld DDoS) te voorkomen en terroristische netwerken te herkennen. Met de sleepwet kunnen de diensten deze onverkwikkelijke zaken veel beter opsporen.
Misbruik wordt zo veel mogelijk aan banden gelegd door de aanwezigheid van de toezichthoudende instanties. En de inlichtingendiensten nemen de adviezen van de toezichthouder uitermate serieus. Als de diensten alle informatie uit een wijk willen ‘slepen’, is er vooraf toestemming nodig van een commissie die speciaal daarvoor in het leven is geroepen.
Andere Europese landen hebben vergelijkbare wetten. Nederland gaat achterlopen als er geen grootschalige mogelijkheden komen voor het aftappen van internet en telecommunicatie.
Wat vindt de politiek ervan?
Een overgrote meerderheid van de Tweede en de Eerste Kamer stemde voor. In de Tweede Kamer werd de wet in februari vorig jaar met 114 van de 150 stemmen aangenomen. Aan het begin van de zomer volgde de Eerste Kamer: 50 voor en 25 tegen. De christelijke partijen stemden alle drie voor.
Kunnen burgers de wet tegenhouden via het referendum?
Nee. Het gaat hier om een zogenoemd raadgevend referendum. De uitslag is niet bindend voor de overheid. Overigens heeft de Tweede Kamer enkele weken geleden ingestemd met de afschaffing van het raadgevend referendum.
Wat gaat de regering met de uitslag doen?
Als de bevolking het in meerderheid eens is met de wet, zal de regering de uitslag in dankbaarheid aanvaarden. Keurt de bevolking de wet af, dan zal de politiek de uitslag waarschijnlijk naast zich neerleggen. CDA-fractievoorzitter Buma heeft al gezegd dat de uitslag wat hem betreft geen wijziging van beleid tot gevolg heeft. Coalitiepartners VVD en ChristenUnie zijn het daarmee eens.
Gaat minder dan 30 procent van de kiezers bij het referendum stemmen, dan geldt de uitslag niet. Maar omdat nu de combinatie er is met de gemeenteraadsverkiezingen, zal die drempel wel gehaald worden.
Wie zijn er voor de wet?
Uiteraard het kabinet. Die heeft de Tweede en de Eerste Kamer meegekregen. Ook particuliere beveiligingsbedrijven zijn overwegend voor. Opvallende voorstander is de partij 50PLUS. Dat is geen coalitiepartij, maar ze stemde wel voor de sleepwet. De partij wijst erop dat deze wet zal bijdragen aan terrorismebestrijding. „Het gaat niet om het volgen van privépersonen. Het gaat in eerste instantie om het verkrijgen van veel gegevens. Bovendien wordt er in eerste instantie gekeken naar de lijnen van het contact en niet naar de inhoud van het contact.”
En wie tegen?
Veel maatschappelijke organisaties en kleine internetproviders zijn tegen. Dat geldt ook voor Bits of Freedom, Free Press Unlimited, Internet Society Nederland en de Nederlandse Vereniging van Journalisten. Ook iemand als schrijfster Nelleke Noordervliet heeft zich in het debat gemengd. Zij zegt: „Ik ga van het volgende principe uit: de staat hoort haar burgers te vértrouwen, de burgers horen de staat te wántrouwen. Ik stem dus tegen de wet.”
