Bioloog Hettie Meertens van Ark Natuurontwikkeling wijst naar buiten, waar vaal winterlicht over de hellingen van het hoogst gelegen bosgebied van Nederland valt. Daar, in het dichte loofbos en de ruige graslanden, leiden minstens veertien wilde katten hun verborgen leven.

En dat is groot nieuws, vindt Meertens. „De Eifel en de Ardennen koken over van wilde katten, zo goed doet de soort het daar. Al vanaf 2000 had ik daarom het gevoel dat de wilde kat op een dag ook voet op Limburgse grond zou zetten. Maar het heeft even geduurd.”

Kentering

In 2002 en 2006 worden er wilde katten gemeld in Limburg. Het blijft echter bij sporadische waarnemingen. Tien jaar later, in 2013, worden er nog steeds nauwelijks wilde katten gezien in Nederland. „Het is duidelijk dat de wilde kat gebaat is bij bos waar hij het grootste deel van zijn leven doorbrengt en ook de jongen grootbrengt. Maar verbindende elementen zoals houtwallen en hagen zijn ook belangrijk, als de kat zich wil verplaatsen. Daarnaast zijn ruige graslanden onmisbaar voor voedsel en dekking. Al die elementen zijn aanwezig in deze regio. Het kon dus nog maar een kwestie van tijd zijn.”

Samen met jagers

De Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging levert in 2014 ook haar bijdrage aan het onderzoek en vraagt jagers van de wildbeheereenheden (WBE) langs de grens hun waarnemingen door te geven en camera’s te plaatsen. De jagers krijgen daarnaast instructie over de verschillen tussen wilde kat en verwilderde kat.

De gezamenlijke inspanning van ARK Natuurontwikkeling en de WBE levert verrassende resultaten op. Er worden vijf katten geteld in het Vijlenerbos. „Vermoedelijk vooral mannetjes, die op zoek waren naar territoria.”

Als klap op de vuurpijl levert een jager eind 2014 ook camerabeelden van een kat met vijf kittens.

Valeriaanolie

Hoe weet een onderzoeker zeker dat het om vijf verschillende katten gaat? „Op plekken waar we logischerwijs wilde katten konden verwachten, zetten we cameravallen neer. Langs wisseltjes in bos met dichte onderbegroeiing bijvoorbeeld. Om de katten te lokken steken we stokjes met valeriaanolie in de grond. Ze komen dan aan de stokjes ruiken en wrijven zich er langs. Zo kunnen we goed de vachttekening van afzonderlijke individuen bepalen.”

Het onderzoek in 2014 leverde veel informatie op, vertelt Meertens. „We hebben vijf katten gevangen en voorzien van een zender. Zo konden we mooi zien waar ze jagen en slapen en wat de reikwijdte van de territoria is. We ontdekten dat ze veel in het bos blijven. Als ze toch het bos uit gaan, blijven ze dicht bij de bosrand, daar voelen ze zich het veiligst. Ze gebruiken oude dassenholen als verblijfplaats. Of de holte onder de wortelkluit van omgevallen bomen. Of dichte braamstruwelen in de extensief begraasde gebieden rond de bossen. Als ze maar weg kunnen kruipen en rust hebben.”

Definitief

De komst van de wilde kat lijkt definitief. In 2015 worden er negen exemplaren geteld en worden er ook jongen waargenomen. Tot grote vreugde van Meertens en haar collega’s blijken er in 2017 minimaal veertien wilde katten in bossen van Zuidoost-Limburg te leven. „Het kunnen er weleens veel meer zijn. We hebben alleen de gebieden van Staatsbosbeheer onderzocht in de meest kansrijke hoek van Zuid-Limburg.”

Het is daarom niet meer de vraag óf de wilde kat zich verder zal verspreiden, denkt Meertens. „Het is vooral de vraag hóé. Er lopen twee bekende routes vanuit het zuiden. Eén vanuit de Eifel, en één vanuit de Ardennen. Maar onlangs hoorde ik ook van een waarneming van de wilde kat in het Roerdal. Als dat klopt, kan het zijn dat ze via het Roerdal naar de Meinweg trekken, en dus ook noordelijker in Limburg ons land binnenkomen. Maar intrede via een route door de Hoge Kempen en het Kempen-Broek, op de grens van Belgisch- en Nederlands-Limburg, is ook denkbaar. Daar is ooit al eens een wilde kat gezien.”

Genoeg redenen om ook in 2018 de wilde kat in het oog te houden, vindt Meertens. „Dit jaar gaan we daarom ruimer kijken, dus ook meer richting Maastricht en het Gerendal, waar ook al meldingen vandaan komen. Wie weet welke verrassingen de wilde kat ons dit jaar brengt.”

Wilde kat versus verwilderde huiskat

In Nederland leven naar schatting 165.000 verwilderde huiskatten, die samen circa 20 miljoen inheemse vogels en knaagdieren vangen. De cyperse huiskat lijkt het meest op de wilde kat. Het is dat de huiskat een streep over de rug heeft die doorloopt over de staart, terwijl die streep bij de wilde kat aan de staartbasis stopt. Daarnaast onderscheidt de wilde kat zich door de staart met zwarte ringen en een dikke zwarte eindpunt.

Waar de wilde kat een gebied koloniseert, moet de huiskat het veld ruimen, bleek uit het onderzoek van Ark Natuurontwikkeling. De wilde kat is zo territoriaal en dominant dat de huiskatten naar de rand van het territorium werden verdreven.

In tegenstelling tot huiskatten zijn wilde katten nachtactieve dieren, die alleen als ze jongen hebben in de schemer en slechts zelden overdag jagen om aan voldoende voedsel te komen.

De impact van wilde katten op vogels en knaagdieren is vele malen kleiner dan van de huiskat, omdat de natuurlijk dichtheid van de wilde kat in een gebied aanzienlijk lager is.