Patiënten op transplantatiewachtlijsten zijn het meest gebaat bij senatoren die tegen actieve donorregistratie stemmen. Dan ontstaan de noodzaak en de vrijheid om de donorregistratie over een andere boeg te gooien. De belangrijkste innovatie kan alleen maar doorgaan na het wegstemmen van het wetsvoorstel van D66-Kamerlid Dijkstra: het opheffen van het donorformulier.

Niet eerder was orgaandonatie zo’n zwaar en beladen onderwerp. Het is hoog tijd om het thema én het donorformulier drastisch op te knippen in eenvoudige keuzes en geschikt te maken voor ons interactieve tijdperk.

Het wetsvoorstel van Dijkstra loopt ver achter bij de inzichten van de consumentenpsychologie en de ontwikkelingen in de communicatiewetenschap. Het is tijd voor een nieuwe communicatie, door een nieuwe generatie, die het oude beleid niet hoeft te verdedigen.

Gepersonaliseerd

De Wet op de orgaandonatie ontstond toen de meeste Nederlanders nog geen internet hadden. Dijkstra houdt in haar wetsvoorstel vast aan 20e-eeuwse instrumenten, zoals massacommunicatie, brieven en formulieren met nodeloos veel keuzes. Ze winkelt selectief in de consumentenpsychologie, terwijl een bredere inzet van de expertise daarvan juist het doorslaggevende verschil maakt voor het verhogen van het aantal donorregistraties, donaties, nabestaandentoestemmingen en transplantaties.

Als het voorstel wet wordt, beperkt dit enorm de moderne mogelijkheden voor een drempelverlagende, gepersonaliseerde, interactieve registratie met één keuze tegelijk. Het voorstel staat in contrast met de toezegging van minister Bruins van Medische Zorg en Sport in de Eerste Kamer. Hij zal „kijken naar nieuwe communicatie-instrumenten om mensen bijvoorbeeld meer op individuele basis aan te spreken om orgaandonor te worden.”

Verliesaversie

Dijkstra wijst op onderzoeken van de Israëlische psycholoog Daniel Kahneman. Hij ontdekte dat 70 tot 79 procent van de burgers de voorkeursinstelling op een formulier volgt. Maar hij ontdekte meer. Zijn onderzoek wees namelijk ook uit dat 70 procent van de burgers dit zelfs doet als de voorkeursinstelling hem of haar benadeelt, dus zonder kennis te nemen van de nadelen en risico’s.

Dit staat op gespannen voet met het internationaal recht op toestemming na verkregen informatie en de Nederlandse Reclame Code, die duidelijkheid over risico’s tot norm verheft. Kahneman ontdekte nog iets wat pleit tegen het wetsvoorstel: de aversie van mensen tegen verlies weegt zwaarder dan de te behalen winst. Uit de massale nee-registraties blijkt de afkeer van verlies van controle, vrijheid, grondrechten en mogelijke verstoring van afscheid en rouw.

Donorprofiel

Nieuw sinds de opkomst van internet is dat er veel onderzoek is gedaan naar formulieren. Een onderzoek onder 650.000 gebruikers van Formstack rapporteert een responstoename van meer dan 300 procent na het opsplitsen van lange formulieren in korte deelformulieren. Bekend is dat elk extra invulveld op een formulier zorgt voor minder respons. Dit verklaart waarom het donorformulier bij 60 procent van de mensen blijft liggen. Dat is geen gevolg van gemakzucht. Het donorformulier is gewoon een bottleneck.

Ook het woord ”formulier” werkt averechts. Interactieve registratie is hiervoor het alternatief: ”maak je eigen donorprofiel”.

Nieren

Uit het donorregister is bekend dat huid, hoornvliezen, oogweefsel en botweefsel het meest uitgesloten zijn van donatie. Nieren zijn het minst uitgesloten, terwijl ontvangers hieraan juist de meeste behoefte hebben. Het ligt dan voor de hand om eerst alleen te vragen om nierdonatie. Dit voorkomt uitstelgedrag en vergroot de respons. Burgers vullen dan hun donorprofiel in, te beginnen met deze éne vraag. Vervolgens maakt het zogenoemde ”Zeigarnik-effect” het waarschijnlijk dat mensen hun profiel volledig gaan invullen: onafgemaakte taken blijven mensen namelijk bezighouden.

Nierdonatie is ook gemakkelijker omdat deze donatie kan plaatsvinden zonder hersendood. De keuze om te verwijzen naar een partner, een familielid of een aangewezen derde kan daardoor gerust pas in een volgende ronde gemaakt worden. De bevoegdheid die nabestaanden hierbij hebben, staat toch al in de wet.

Een interactief, gepersonaliseerd donorprofiel biedt ook mogelijkheden om te peilen hoe gedetailleerd iemand voorlichting wil krijgen. Niet iedereen wil bijvoorbeeld alles weten over het hersendoodprotocol. Het ”Besluit Donorregister” kan dit alles eenvoudig mogelijk maken, zonder wetswijziging.

App

Hoe zou dit overkomen: „Wij van het Donorregister wensen je een gezond nieuw levensjaar. Wees zuinig op je organen. Download onze app voor tips.” Vanuit het beginsel ”één keuze tegelijk” volgt dan op een later tijdstip: „Denk vooruit. Beslis voor later. Registreer je als nierdonor.” En weer later: „Dankjewel. Sommige mensen willen het naadje van de kous weten. Geldt dit ook voor jou?” En als voorlopige afronding: „Je donorprofiel ziet er nu als volgt uit. Als je wilt, kun je dit bevestigen met je DigiD.”

De auteur is mediator en voorzitter van de Stichting Bezinning Orgaandonatie.