Het gebruik van dit soort beelden is niet verboden en een beetje redenaar mag er best gebruik van maken. Maar af en toe kan het geen kwaad de kracht van beelden te onderkennen. En je te realiseren dat ze soms een paar stappen overslaan in de argumentatie.

Het valt mij de laatste tijd op dat door theologen soms beelden worden gebruikt die voor meerderlei uitleg vatbaar zijn. Of nog erger: het beeld spreekt de bedoeling van de redenaar tegen.

Laat ik beginnen met instortende torens. Sommige kerkelijke leidslieden mogen graag de suggestie wekken dat een toren instort als je er maar één steen uittrekt. Tsja, dat hangt er maar van af. De Kapla-torens van tegenwoordig zijn inderdaad behoorlijk gevaarlijk. Je hoeft maar te blazen of ze vallen om. Wie veel met zijn kinderen speelt, weet vast niet beter. Maar toen ik jong was, maakte ik met mijn vader en mijn broer op zondag een toren van Bambino. Die stond er een week later echt nog wel.

Over mijn jeugd gesproken: mijn favoriete toren staat midden in de Alblasserwaard. Van heinde en verre te zien. Staat er al sinds de middeleeuwen. Ik vind dat wel een aardig beeld: theologen die onder aan zo’n toren wat aan steentjes zitten te morrelen en hier en daar er een bijmetselen. Het is hooguit een lelijk gezicht, maar de toren valt er niet van om. Het is dus maar aan welke toren je denkt.

Nog gekker wordt het bij het hellend vlak. Dat kent u ook wel. Hoed u voor het hellend vlak. Wie daarop terechtkomt, roetsjt in één keer naar de vrijzinnigheid. Nou ja, het kan een generatie duren, maar de beweging is niet te stoppen. Nu kun je dat allemaal wel beweren, maar laat het hellend vlak erbuiten.

Het hellend vlak hoort bij de eerste machines van de mensheid, ingebakken als het ware in de schepping zelf. Hoe denkt u anders dat de Egyptenaren hun piramides maakten? Niet met een kraan of een verhuislift, maar met een hellend vlak. Loodzware stenen krijg je zo hoog als je maar wilt, als je ze maar over een flauwe helling omhoog duwt.

De knappe koppen van de oudheid maakten het hellend vlak tot een serieus probleem. Hoeveel lichter wordt een voorwerp door een hellend vlak? Niemand minder dan onze eigen Simon Stevin vond daarop het juiste antwoord. Deze militair adviseur van prins Maurits kwam met een ingenieus experiment. Met een kralenketting die over een driehoek beweegt vond hij de oplossing: een voorwerp op een hellend vlak wordt lichter naarmate de helling langer is (voor de kenners: het gewicht vermindert met de ratio tussen de hoogte van de helling en de lengte ervan).

Theologen in de tijd van Stevin gingen al vrij snel aan de haal met het hellend vlak. Voetius wierp Descartes voor de voeten dat wie geloof gaat hechten aan nieuwlichterij als een bewegende aarde of het bestaan van materiedeeltjes op een hellend vlak belandt. Alles wat ons dierbaar is, stort dan in een razende vaart naar beneden. We raken het voorgoed kwijt. Voetius’ lijstje liegt er niet om. We verliezen dan het geloof in de Drie-eenheid, de vleeswording van Christus, de wonderen en de profetieën, om er maar een paar te noemen.

Voetius is vast niet de eerste geweest die het beeld van het hellend vlak misbruikte. In ieder geval niet de laatste. Maar het hellend vlak van Stevin gaat helemaal niet over naar beneden roetsjende voorwerpen. Het gaat over zware stenen die desondanks toch omhoog bewegen, met minimale inspanning, dankzij het hellend vlak. Eigenlijk zou de metafoor van het hellend vlak moeten verwijzen naar een situatie waarin je met weinig moeite iets heel belangrijks kunt bewerkstelligen: stilstaan op een hellend vlak is een fluitje van een cent. En met je pink houd je daarop een rotsblok in bedwang.

Zo wordt het hellend vlak toch wel een beetje een ander verhaal. Bemoedigend in plaats van afschrikwekkend. Theologen willen graag dat natuurwetenschappers de Bijbel recht doen. Doe dat dan andersom ook. Spreek vrijmoedig over het hellend vlak, maar leg wel de goede verbanden. Bijvoorbeeld tussen het hellend vlak en de wet van het mosterdzaad. Voor wie gelooft zijn alle dingen mogelijk. Dank God voor het hellend vlak. In eigen kracht komen we niet vooruit.

Aart Nederveen werkt als klinisch fysicus bij de afdeling radiologie van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam. Reageren? rubriekforum@refdag.nl