De afgelopen jaren doet zich bij collectes voor goede doelen in ons land een opmerkelijk fenomeen voor: de opbrengst loopt gestaag terug. Aanvankelijk dacht men nog dat dit het gevolg was van de recessie. Maar hoewel de economie weer stevig is aangetrokken, blijven bij veel goede doelen de collecteopbrengsten toch achter bij de verwachtingen.

Wordt de Nederlander minder vrijgevig? Bepaald niet, zo blijkt, want de totale inkomsten van goede doelen vertonen in het algemeen een stijging. Het probleem waar veel collectanten op stuiten, is dat veel mensen geen contant geld meer in huis hebben. Chartaal geld, de munten en bankbiljetten, verliest gestaag terrein. De langzame aftocht van het bankbiljet trekt dus ook zijn sporen in het land der goede doelen. In landen met moderne betalingssystemen, zoals Nederland en de Scandinavische landen, is een girale betaling inmiddels sneller, goedkoper en veiliger dan een chartale betaling. In ons land was 2016 het eerste jaar waarin er minder chartale dan girale toonbankbetalingen plaatsvonden.

Privacy

In veel landen juicht de overheid deze ontwikkeling van harte toe. Er zijn namelijk sterke indicaties dat chartaal geld, en dan met name de grote coupures, een niet te onderschatten rol speelt in het criminele circuit. Daarom voert een land als Zweden, maar ook Denemarken, actief beleid om het gebruik van munten en bankbiljetten zover mogelijk terug te dringen.

Voordat de rol van chartaal geld verder kan worden teruggedrongen, moet er nog heel veel gebeuren. Iedereen moet toegang hebben tot goedkoop giraal betalingsverkeer. De kerkelijke collectes en inzamelingen moeten allemaal giraal plaatshebben. In Scandinavië is men hiermee al heel ver.

Toch is de kans dat chartaal geld op korte termijn verdwijnt niet zo groot. Zelfs in Zweden is een grote groep mensen nog steeds erg gehecht aan chartaal geld. Dat heeft namelijk één belangrijk voordeel dat giraal geld niet heeft: een chartale transactie is anoniem.

Veel mensen hechten er vanuit privacyoverwegingen aan dat zij ook betalingen kunnen verrichten die geen sporen nalaten in bancaire systemen. Het is boven alles deze behoefte aan privacy bij het verrichten van betalingen die het gebruik van chartaal geld in stand houdt. Verder is chartaal geld populair omdat dit ook kan worden gebruikt als het girale betalingsverkeer om een of andere reden platligt.

Heropleving muntgeld

Niettemin mag worden verwacht dat het karakter van het chartale geld de komende jaren zal veranderen. De kans dat bankbiljetten met grote coupures geleidelijk zullen verdwijnen, is bepaald niet gering.

Verder kan het zomaar eens zijn dat de kleinere coupures uiteindelijk worden vervangen door muntgeld. Het bankbiljet zou dan niet alleen terrein verliezen aan het girale geld, maar ook aan een heropleving van het muntgeld. De privacy voor de gewone burger blijft dan geborgen, maar het criminele circuit zal bepaald niet blij zijn met deze ontwikkeling. En dat is precies wat de autoriteiten willen bereiken.

In 1661 was Zweden het eerste Europese land dat bankbiljetten invoerde. Als het aan veel Zweden ligt, zijn zij ook het land dat er als eerste weer afscheid van neemt. Of dat gaat lukken, is overigens nog maar de vraag. Want er kleven zoals gezegd nog steeds voordelen aan het gebruik van chartaal geld, wat het voorlopig voor uitsterven zal behoeden.

Handiger

Toch is het een hard feit dat de rol van chartaal geld in het dagelijks betalingsverkeer trendmatig afneemt. Niet omdat de overheid dit wil, maar omdat de meeste mensen giraal geld gewoon handiger vinden. Zoals gezegd betekent dit nu al dat goede doelen steeds meer giraal gaan collecteren. Kerken zullen ongetwijfeld volgen. En het chartale geld dat blijft, zal van karakter veranderen.

Dus ook voor ondernemers is deze trend van groot belang. Winkels waar je niet kunt pinnen of (liever nog) contactloos kunt betalen, lopen afzet mis. De marktkraam waar je alleen met chartaal geld terechtkunt, zal verdwijnen. De ambulante ondernemer moet dus bijtijds overgaan op pinnen, wil hij zijn afzet niet trendmatig zien afnemen.

Extra prikkel

Giraal betalen is in al zijn vormen dus aan een onstuitbare en zich steeds versnellende opmars bezig. Het bankbiljet zal wellicht ook nog eens verder aan belang inboeten ten faveure van het muntgeld.

Dit laatste is voor ondernemers een minder gunstige ontwikkeling, omdat munten omslachtiger in de afhandeling zijn dan bankbiljetten. Dit zou voor ondernemers een extra prikkel moeten zijn om het ‘moderne betalen’ met nog meer enthousiasme te omarmen dan zij nu al doen.

De auteur is bijzonder hoogleraar economische en monetaire politiek aan de Vrije Universiteit Amsterdam en speciaal adviseur bij RaboResearch. Zie voor een special over de wereldwijde trend tot giralisering: https://economie.rabobank.com/publicaties/2017/oktober/op-weg-naar-een-girale-wereld/.