De Reformatie laat ons het voorbeeld na van een doorleefde vroomheid, in een leven uit Gods genade. De verwondering over deze genade leidt tot een leven in dankbaarheid, met als stempel liefde tot God en de naaste en een zoeken van de dingen die boven zijn. Onze geseculariseerde tijd heeft dringend behoefte aan zulke leesbare brieven van Christus, die gewoon hun studie volgen en hun werk doen, maar waar de vreze Gods de grondtoon is.

Veel aandacht is er in het achterliggende jaar besteed aan de Reformatie. Van Calvijntentoonstellingen tot Luther-Playmobil. Die ruime aandacht is mooi. Heeft dit ook geleid tot een toename van reformatorische vroomheid? Het is nuttig om enkele thema’s van de Reformatie te belichten, met een lijn naar het heden.

Gezag van Gods Woord

De Bijbel heeft gezag, omdat God erdoor spreekt. Dat vraagt ootmoed en eerbied in het luisteren. Als we geen leerling worden van Gods Woord zullen we nooit ware theologie kunnen bedrijven, zo stelt Calvijn. Het vraagt ook zorgvuldigheid in de uitleg van Gods Woord. De Schrift legt zichzelf uit. Daarbij is de Heilige Geest noodzakelijk om ons Gods Woord te doen verstaan. Het getuigenis van de Heilige Geest is veel voortreffelijker dan alle redeneringen.

Dit betekent voor ons dat Gods Woord altijd boven alles moet staan. Laat dit niet alleen een belijdenis met de mond zijn, maar ook de praktijk van het leven. Een Bijbelvers dat via een app binnenkomt, kan het dagelijkse Bijbellezen niet vervangen. In een tijd waarin het gevoel vaak de doorslag geeft, moeten we zorgvuldig zoeken naar de zin en mening van Gods Geest. Hoe meer de Heere door Zijn Geest leert, hoe nederiger een mens wordt. Hoe meer het verstand op de troon zit, hoe hoogmoediger we worden.

De doperse beweging beriep zich op onmiddellijke openbaringen. Het krijgen van woorden, gezichten en profetieën, bijvoorbeeld door het charismatische ministrygebed, wordt ook in reformatorische kerken bevorderd. De antwoorden van de Reformatie op de doperse beweging zijn daarom ook nu actueel.

Spreken over God

Veel reformatoren waren onderwezen in de scholastieke theologie, met een speculatief spreken over God. Ze kregen er een afkeer van. Het spreken over God moet volgens Calvijn eenvoudig zijn en geënt zijn op de Bijbel. Spitsvondigheid staat een eerbiedig buigen voor Gods Woord in de weg. Ware wijsheid wil zwijgen over zaken waarover God zwijgt.

In navolging van de Reformatie moet ons spreken over God doordrenkt zijn van wat God Zelf door Zijn Woord spreekt. Liefde voor logisch redeneren vraagt dubbele behoedzaamheid. Heel gemakkelijk stellen we vragen die we niet behoren te stellen, bijvoorbeeld over Gods raad. De wijsheid van de wereld is immers dwaasheid voor God.

Wat is zonde?

De reformatoren waren opgevoed met de roomse leer dat de menselijke natuur slechts aangetast is in haar krachten. Dit betekende een optimistische visie op de mens. De reformatoren brachten de radicale verdorvenheid van de mens opnieuw aan het licht. Door de zondeval is onze wil gebonden aan het kwade.

Een optimistische mensvisie sluit aan bij onze geestelijke blindheid. Echter, wie niet op de juiste wijze over Adam spreekt, mist ook het juiste zicht op Christus. Zo gemakkelijk komt de gedachte in ons op dat we weliswaar Gods genade niet kunnen aannemen, maar dat we het wel graag willen. Maar in ons verdorven hart is er geen begeerte naar God Zelf en het dienen van Hem in zelfverloochening.

Wat is gerechtigheid?

De ontdekking van Gods schenkende gerechtigheid in Christus was de grote ontdekking van Luther. Hij zocht aan de eisen van de wet te voldoen, maar ontdekte juist zijn verdorvenheid. In deze nood ontdekte Luther dat Gods spreken over gerechtigheid ook een andere inhoud heeft, namelijk de gerechtigheid die God openbaart in het kruisoffer van Christus.

Dit betekent niet dat de wet uit de reformatorische theologie verdween. De wet werd in zijn volle kracht gepreekt, om de zonde te ontdekken en alle eigenwaan af te breken. Zo is de wet een tuchtmeester tot Christus. De vereniging met Christus door het geloof betekende voor Luther een zalige ruil. Christus nam zijn zonden op Zich en schonk Zijn gerechtigheid. Calvijn betrok bij het werk van Christus ook Zijn verhoging. De verhoogde Christus schenkt Zijn Geest om het geloof te werken.

Het zoeken van een gerechtigheid vanuit de mens zit diep in ons. We kunnen het ons nauwelijks voorstellen dat God al onze beste bedoelingen niet aanvaardt. De gedachte dat het geloof een daad is die de mens aan de prediking van Christus’ offer toevoegt, geeft ruimte voor een geloofstype waarin zalig worden een samenwerking is tussen God, Die Zijn Zoon gaf, en de mens, Die Christus aanneemt. Zo zijn we ver verwijderd van de Reformatie.

Wat is heiligheid?

Voor Luther was de vereniging met de gekruisigde Christus de bron van de heiligmaking, om de zonde af te sterven. Dat is een levensles. Zondaar en bedelaar bleef Luther tot zijn dood toe. Calvijn vroeg ook aandacht voor de wet als norm in de dankbaarheid.

In het spoor van de Reformatie moeten we heiligmaking niet verwarren met onze actieve inzet voor God, Zijn dienst en de naaste. Zo snel zitten we in het vaarwater van een doperse, optimistische mensvisie. Het is ook niet reformatorisch om ruimte te laten voor een staat van volmaaktheid hier op aarde. Heiligmaking en Gods concrete geboden horen onlosmakelijk bij elkaar. Die twee worden weleens van elkaar losgemaakt.

Kerk

In de roomse theologie kreeg de mens de schat van Gods genade van de kerk door middel van de sacramenten. In de Reformatie kreeg juist de prediking van het Evangelie van vrije genade een centrale plaats. Stelling 62 van Luther luidt dan ook: De ware schat der Kerk is het heilig Evangelie van de heerlijkheid en de genade van God.

Dit is een aansporing om de prediking hoog te achten. In onze tijd, met veel aandacht voor de persoon, lopen we het gevaar om ons te richten op de prediker, om vanuit de persoon de boodschap te keuren. Dit is niet in de lijn van de Reformatie.

Aanvechting

Wij kunnen ons er moeilijk een voorstelling van maken hoe vaak de reformatoren zich niet lekker voelden en gewoon hard ziek waren. Naast een geestelijke beproeving door de Heere ervoer Luther zijn lichaamskwalen als slagen van de vorst der duisternis. Daarnaast was er de verberging van Gods aangezicht.

Voor Luther waren er drie zaken die een mens tot een echte theoloog maken, namelijk gebed, meditatie en aanvechting. Toen hij als monnik raad vroeg aan zijn biechtvader Staupitz, zei deze: „Je weet niet, Martinus, hoe nuttig en nodig deze aanvechtingen voor jou zijn, want God oefent jou niet zonder reden; je zult zien dat Hij je zal gebruiken als een dienaar, om grote dingen te doen.” Zulke, door God begenadigde en geoefende studenten kunnen van grote betekenis zijn in kerk en samenleving.

De auteur is predikant van de gereformeerde gemeente van Middelburg-Centrum. Dit artikel is een bewerking van de lezing die hij op 22 september hield tijdens de zomerconferentie van het Deputaatschap voor Studerenden van de Gereformeerde Gemeenten.