Gastheer tijdens de tocht is de Leersumse boswachter Jan de Groot. Vanaf zijn 16e werkt hij bij Staatsbosbeheer. „Ik heb zo’n 3000 hectare onder mijn hoede. Dat betekent in ieder geval dat ik geen baan van 9 tot 5 uur heb. Ik woon al 26 jaar midden in het bos, en dan weten veel mensen je te vinden. Het gebeurt regelmatig dat om de meest uiteenlopende redenen de bel gaat. Een op hol geslagen paard bijvoorbeeld. Dan vragen ze aan mij of ik wil helpen zoeken. Ook is het meerdere keren voorgekomen dat ik een ambulance moest begeleiden naar de plaats van een ongeluk. Het gaat hier regelmatig mis. Kijk maar eens achterom.”

Gehoorzaam draaien zijn luisteraars zich 180 graden om. Ze worden beloond met een prachtig uitzicht. Voor Nederlandse begrippen een ongekend hoogteverschil. „Je kunt je wel voorstellen dat overmoedige mountainbikers hier heel raar terecht kunnen komen.”

Een trimmer en twee fietsers zwoegen de berg op. Eenmaal boven is het leuk om anderen nog te zien worstelen. De opkomende herfstkleuren verfraaien het vergezicht. „Nog een nachtvorstje en dan gaat het echt kleuren. De periode waarin de bladeren prachtige tinten hebben, is maar heel kort.”

Leemkuil
Iets verderop laat De Groot zien dat het bos in vroeger tijden niet alleen ontspanning bood. „Dit is een leemkuil. Honderden jaren geleden werd op deze plaats het materiaal voor onder meer de aanleg van wegen afgegraven. Arbeiders moesten de kar, die werd getrokken door een paard, vullen met leem. De grondsoort kon heel diep, maar soms ook dicht aan de oppervlakte zitten. Van Staatsbosbeheer hebben we inmiddels toestemming gekregen om deze kuil terug te brengen in originele staat. Alle begroeiing gaat er daarom uit.”

Rondom en in de leemkuil zijn rode bramen te zien. „Die worden niet meer rijp. Ze hebben te weinig zon gehad en het is inmiddels ook te koud geworden. Een duidelijk teken dat de herfst vordert,” vertelt de boswachter. „De bosbessen, bramen en lijsterbessen zijn al weer aan het verdwijnen. De dieren kunnen zich nog even tegoed doen aan eikels, beukennootjes en andere vruchten, zodat ze een vetreserve voor de winter opbouwen. Dit jaar is een zeer goed mastjaar. Dat betekent dat de hoeveelheden vruchten van de bomen enorm zijn. De wilde zwijnen en bosmuizen kunnen zich echt dik eten.”

Hutten bouwen
Bosbessen en bramen zoeken zijn activiteiten die niet meer zo in trek zijn, merkt Jan de Groot. „Ik zie met name ouderen nog wel eens wat plukken, maar jongeren doen het bijna niet meer. Die zitten, denk ik, meer achter hun computer. En als ze naar het bos komen, is het vaak om te sporten. Ook het hutten bouwen, dat vroeger veel gebeurde, zie je bijna niet meer. Een groot aantal ouders leert het hun kinderen niet meer.”

Onder het vertellen let de boswachter scherp op. „Hé, wat ligt daar.” Midden in een groepje varens ligt een groot stuk papier. De Groot komt regelmatig grofvuil tegen in het bos. „Autobanden of een partij asbest. Sommige mensen vinden storten in het bos een goedkope manier om van hun afval af te komen. Het zwerfvuil valt de laatste tijd echter mee. Het lijkt wel of dat steeds minder wordt.”

In een stuk bos waar veel douglassparren staan, is een medewerker van Staatsbosbeheer aan het werk met de grootste houtoogstmachine van Nederland. Een indrukwekkend gezicht. Bomen van zo’n 20 tot 25 meter hoogte knipt de machine door alsof het klimoptakjes zijn. De sparren worden op de grond gelegd, ontdaan van takken en vervolgens in stukken van een meter of 4 gezaagd. Per boom is de houtoogstmachine zo’n dertig seconden bezig. „Die kan op één morgen een heel bos aan, daarom hebben we de bomen die gerooid moeten worden maar gemerkt”, grapt De Groot.

Dood hout
Bomen die tijdens een storm omwaaien, worden niet allemaal opgeruimd. „Een bepaald percentage dood hout laten we liggen. Zeker staand dood hout halen we niet zomaar weg, want dat heeft een hoge natuurwaarde. In zo’n boom is de temperatuur anders dan op de grond, daardoor komen er veel insecten en insectenetende vogels op af. Ook paddestoelen gedijen er goed op. De meeste boswachters zijn er overigens niet blij mee als recreanten massaal paddestoelen gaan plukken. Er zijn zelfs gemeentes waar het in bezit hebben van meer dan twee exemplaren al strafbaar is. De meeste soorten in het bos zijn eetbaar, of ze lekker smaken is nog maar de vraag.”

Genietend loopt de boswachter verder. „De lente vind ik het mooiste seizoen, maar het najaar heeft ook echt wat. Neem nou de geur die er in het bos hangt en die kleuren. Prachtig gewoon. De ouderdom van bossen vind ik ook bijzonder. Een perceel hier in de buurt heet De Rode Heg. Tussen de Fransen en Nederlanders is daar honderden jaren geleden zo gevochten dat het bloed de grond rood kleurde. Vandaar de naam. Als je zo’n geschiedenis kent, spreekt het gebied nog meer tot je verbeelding.”

Over de ritselende blaadjes brengt De Groot zijn gasten terug naar de auto’s. Het zonlicht beschijnt de machtige bomen adembenemend mooi. Een wandelaar passeert. Het is rustig in het bos. „Nog wel”, zegt de boswachter, „maar als in het najaar tijdens een weekend de zon schijnt, is het hier net de Kalverstraat.”

Bos in Beweging
De afdeling Heuvelrug-Zuid van Staatsbosbeheer organiseert op zaterdag 23 oktober een themadag: ”Bos in Beweging!”. Van 10 tot 16 uur vinden er verschillende activiteiten plaats. Boswachter Jan de Groot: „Kinderen kunnen tegen betaling van een kleine vergoeding een nestkastje timmeren. De veldpolitie laat vangmiddelen van stropers zien en toont onder meer in beslag genomen geweren. Ook is het mogelijk om de omgeving vanuit een hijslift (30 meter hoog) te bekijken. In de omgeving van het Kors Paterpad willen we het bos de komende tijd meer open gaan maken, zodat er ruimte komt voor andere dieren en planten. Op die plaats geven we daarom demonstraties met onder meer de grootste houtoogstmachine van Nederland. Vanaf de Veldschuur leidt een gemarkeerde wandelroute (ongeveer 30 minuten) naar het Kors Paterpad.”
Locatie: Veldschuur van Staatsbosbeheer, Maarsbergseweg 18a, Leersum. Toegang: gratis.

Bospaddestoelensoep
Helemaal verkleumd? Dan smaakt een kom hete bospaddestoelensoep vast goed. Binnen dertig minuten staat dit gerecht voor vier personen op tafel.

Ingrediënten: 5 lente/bosuitjes, 500 g gemengde paddestoelen (oesterzwammen, kastanje- of grotchampignons, shii-takes), 50 g boter, 1 el gehakte tijm (vers of diepvries), 4 dl kruiden of groentebouillon (van tablet), 1 dl witte wijn, 2 dl melk, 2 dl kookroom, peper en zout.
Bereiding: Hak de lente/bosuitjes fijn en houd het loof apart. Borstel 400 g paddestoelen schoon en snijd ze in stukjes. Verhit de helft van de boter en bak hierin de uitjes en paddestoelen drie minuten. Voeg de tijm, bouillon, witte wijn en melk toe en kook het zachtjes tien minuten. Borstel de rest van de paddestoelen schoon, snijd ze in plakjes en bak ze in de rest van de boter goudbruin.

Pureer de soep met de staafmixer of in een keukenmachine. Roer de kookroom en de gebakken paddestoelen erdoor en verwarm de soep. Voeg peper en zout naar smaak toe en bestrooi de soep met het loof van de lente/bosuitjes.

Suggestie: Maak de soep iets pittiger door er 1 tl kerriepoeder aan toe te voegen. Het is ook lekker om 1 el grove mosterd door de soep te roeren. Bron: www.boodschappen.nl .

Tochtje met de heideslak
Wie het bos in wil, kan uiteraard een van de vaste routes lopen. Tijdens de herfstvakantie zijn er echter veel meer mogelijkheden om de natuur te verkennen. Een willekeurige greep uit activiteiten van Staatsbosbeheer:
-Zeeland, excursieschuur Westerschouwen, Kraaijensteinweg 140, Westerschouwen. Op 19 en 26 oktober om 13.30 uur. Deze boswandeling in boswachterij Westerschouwen voert over smalle paadjes waar bijna niemand komt en langs doornachtig struikgewas. Een deskundige gids van Staatsbosbeheer geeft uitleg over de historie en het beheer van dit duinbos en over de planten en dieren die er leven. Tip: verrekijker meenemen. Kosten: 2 euro. Aanmelden via: VVV Schouwen-Duiveland, tel. 0900-2020233.
-Flevoland, De Kemphaan, Kemphaanpad 10, Almere. Op 19 en 21 oktober om 14 uur. In het Almeerderhout zijn paddestoelen in de vreemdste vormen te vinden. Ga met de boswachter van Staatsbosbeheer op onderzoek uit. Tip: regenjas en laarzen mee. Kosten: 2 euro, kinderen tot 12 jaar 1 euro. Aanmelden: tel. 036-5296759 of 06-50680069.
-Overijssel, Bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug, Grotestraat 281, Nijverdal. Op 19 en 26 oktober. De Heideslak, een verlengde elektrowagen, brengt natuurliefhebbers naar de mooiste plekjes van de Sallandse Heuvelrug. Een natuurgids vertelt onderweg wetenswaardigheden over dit uitgestrekte natuurgebied. De tocht is vooral bedoeld voor mensen die slecht ter been zijn. Kosten: 2 euro, kind tot 12 jaar 1 euro. Aanmelden: 0548-612711.
-Gelderland, Bezoekerscentrum Zandenbos, Plesmanlaan 2, Nunspeet. Op 21 oktober om 11 uur. De bomen in de boswachterij Nunspeet verkleuren, paddestoelen steken hun kop op. De boswachter maakt een stevige tocht (4 uur) door gevarieerd bos, langs kleine heideveldjes en stille vennen. Kosten: 2 euro, kind tot 12 jaar 1 euro. Tip: lunchpakket, drinken, regenkleding, goede wandelschoenen en een verrekijker meebrengen. Aanmelden: tel. 0341-252996.

Kijk voor nog veel meer excursies op www.staatsbosbeheer.nl .