Op 19 maart vorig jaar werd de zogenaamde Turkijedeal gesloten. Een succes, volgens menige Europeaan. Turkije krijgt geld van de EU om de vluchtelingen op te vangen, met als doel uiteraard de mensen buiten Europa te houden. Ergens klinkt het allemaal logisch. Minder mensen die de gevaarlijke oversteek maken en minder mensen die daarbij omkomen. Wie wil dat nou niet?

Maar als je de feiten uit de vluchtelingenkampen op je laat inwerken, ziet de logica er opeens heel anders uit. Vaak wordt Turkije bestempeld als een voor vluchtelingen veilig land. Uit gesprekken met vluchtelingen komt vaak naar voren dat ze de oversteek naar Europa gemaakt hebben omdat de situatie in Turkije juist niet veilig is. Veel vluchtelingen geven aan problemen te hebben gehad in Turkije met registratie, toegang tot onderwijs, banen en gezondheidszorg. Zie het verhaal van Abdullah in RD 6-4.

Een Syrische vluchteling vertelde over het gevaar ten prooi te vallen aan de maffia. Hij had in Turkije een tijd lang een kapperszaak. Regelmatig kwam de maffia langs om zijn aandeel op te eisen. In Turkije worden vluchtelingen (onder wie ook kinderen) vaak uitgebuit. Wie aan het werk gaat in (textiel)fabrieken moet vaak lange dagen maken tegen een laag loon. Er is geen instantie waar je als vluchteling kunt aankloppen. De humanitaire situatie van vluchtelingen in Turkije is schrijnend, internationaal toezicht is er bijna niet en er zijn grote problemen met de rechtsstaat.

Wanhopig

De situatie van vluchtelingen in de diverse kampen op de Griekse eilanden is ruim een jaar na de Turkijedeal nog steeds uitzichtloos en erbarmelijk. Sinds de Turkijedeal zitten er al ruim een jaar duizenden mensen vast in de kampen, waarbij dagelijks te merken is dat hun alle hoop aan het vergaan is. De overbelaste en slecht georganiseerde Griekse overheid heeft –geholpen door tal van hulporganisaties– de grootste moeite om de opvang op orde te krijgen. Vluchtelingen klagen over de lange wachttijden voor een gesprek met de asieldienst. Dit zorgt voor veel onzekerheid en spanning.

Mensen zijn wanhopig, depressief, apathisch en in sommige gevallen zelfs suïcidaal. Artsen hebben dagelijks te maken met mensen met automutilaties (zelfverwondingen) en paniekaanvallen. Een voorbeeld hiervan is te zien in een reportage van het actualiteitenprogramma Brandpunt met de veelzeggende titel ”De vluchtelingenhel van Moria”.

Vluchtelingen ervaren dat ze als een soort tweederangs mensen gezien worden voor wie slechts het minimale geregeld hoeft te worden. Human Rights Watch vat de uitwerking van de Turkijedeal in een nieuwsbericht samen met: „De EU-Turkijedeal houdt mensen gevangen in misbruik en weigert hun een toevluchtsoord.” In de Volkskrant bevestigt Farah Karimi (algemeen directeur van Oxfam Novib) naar aanleiding van een bezoek aan meerdere vluchtelingenkampen dat de situatie in de kampen zeer te wensen overlaat en een uitholling van rechtsprincipes laat zien.

Snelle procedure

Om deze ernstige situatie het hoofd te bieden zou een snelle verwerking van de asielaanvraag in Griekenland erg helpen. Vluchtelingen zouden binnen bijvoorbeeld een maand duidelijkheid moeten hebben over hun asielaanvraag. De EU moet hiervoor mensen en middelen beschikbaar stellen om Griekenland te ondersteunen.

Daarnaast dienen de omstandigheden in de vluchtelingenkampen sterk verbeterd te worden en zou de opvang van de vluchtelingen met een asielstatus in (West-)Europa snel op gang moeten komen. Dit is al in 2015 afgesproken, maar een aantal Europese landen ligt dwars. Terugsturen naar Turkije is ook een optie, maar alleen als het daar echt veilig is en er goede opvang mogelijk is.

Opvang in de regio

De situatie van vluchtelingen in het Midden-Oosten zou verbeterd kunnen worden door opvang in de regio in innovatief opgezette vluchtelingenkampen, ”safe havens”, onder toezicht van de EU. Daarvoor zou de EU stukken land in Turkije of Jordanië in bruikleen kunnen krijgen waarop dan innovatieve verblijven gerealiseerd kunnen worden. Dus geen overbevolkte tentenkampen zonder toezicht op naleving van Europese minimumstandaarden, maar menswaardige verblijven.

Behalve menswaardige onderkomens, sanitair en voeding is er ook aandacht nodig voor scholing van kinderen en volwassenen. Zij kunnen die vaardigheden later gebruiken om weer een bestaan op te bouwen in het land van herkomst. Ook is het belangrijk dat er activiteiten en afleiding geboden worden, zoals sport(faciliteiten), dagactiviteiten, hobby’s et cetera.

Vluchtelingen lijden enorm aan de grenzen van Europa en in landen zoals Griekenland en Italië. Wij kunnen in het rijke Europa niet alleen maar toekijken, onze grenzen sluiten of doen alsof het allemaal goed geregeld is. Het is tijd voor een andere benadering. De partijen in de huidige kabinetsformatie en zeker de christelijke partijen zouden zich hard moeten maken voor een deal die een menswaardige en veilige opvang waarborgt van onze naaste op de vlucht.

De auteurs werken respectievelijk sinds begin 2017 op Lesbos bij de hulpverleningsorganisatie EuroRelief (te volgens via hannekemauritz.waarbenjij.nu) en in het bedrijfsleven.