Costa verwoordt wat bij veel Brazilianen leeft. „Je hebt het gevoel dat er geen remedie meer is”, zegt Mireya Valencia, hoogleraar aan de universiteit van Brasilia. „Er is veel wanhoop en woede, de mensen geloven niet meer in justitie.” Zelf denkt ze dat Brazilië deze zware crisis pas op de middellange termijn zal kunnen overwinnen.

De golf van onthullingen over grote bedrijven die overheidsopdrachten binnenhaalden door massaal politici om te kopen, begon drie jaar geleden. Nu komt ook president Michel Temer nadrukkelijk in het vizier.

Temer, die vorig jaar de afgezette Dilma Rousseff opvolgde, is maandag door de hoogste aanklager van Brazilië aangeklaagd voor het aannemen van steekpenningen. De president wordt beschuldigd van grootschalige corruptie rondom het bedrijf JBS SA, het grootste vleesverwerkende bedrijf ter wereld.

Hoop verdampt

Leidinggevenden van dat bedrijf hebben in een schuldbekentenis in ruil voor strafvermindering gezegd dat ze de president bijna 4,5 miljoen euro aan smeergeld hebben betaald voor belastingvoordeel en het krijgen van leningen van door de overheid gerunde banken.

„Ik ben verdrietig”, zegt Maria Luiza Rossoni, een gepensioneerde onderwijzeres. Ze had haar laatste beetje hoop gesteld in de Sociaaldemocratische Partij van Brazilië (PSDB), de partij van Aecio Neves, die in 2014 de presidentsverkiezingen verloor. Maar „ook die hoop is nu verdampt.” Ook tegen Neves loopt een onderzoek voor het ontvangen van smeergeld van Joesley Batista, een van de broers die JBS bezitten.

„Ze zijn allemaal corrupt en kwaadaardig”, zegt Rossoni. „Mijn hoop is nu dat de mensen beter stemmen bij de volgende verkiezingen.”

Opvallend is dat het straatprotest verstomt. Massamanifestaties blijven uit. „De mensen zijn verbijsterd over het grote aantal klachten. Ze zien nauwelijks een uitweg”, zegt Adelaide de Oliveira, nationaal coördinator van de beweging Vem pra Rua (Kom de straat op).

Haar beweging wordt ervan beschuldigd dat ze Temer nu niet even hard aanpakt als Dilma Rousseff vorig jaar.

Vem pra Rua en andere groepen brachten miljoenen mensen op de been in manifestaties die tot de afzetting van Rousseff hebben geleid. Als de mensen eenmaal bekomen zijn van hun verbazing, zullen ze wel opnieuw de straat op gaan, zegt Oliveira. De massamanifestaties komen terug, belooft ze.

Aftakeling

Het vooruitzicht voor Brazilië is er een van onzekerheid en politieke en sociale aftakeling, zegt Fernando Lattman-Weltmann, politicoloog aan de universiteit van de staat Rio de Janeiro.

„Wie zou Brazilië kunnen besturen in het huidige klimaat, waarin de politieke agenda een politieagenda is geworden?” Parlementaire meerderheden vormen is bijna onmogelijk geworden, overal is een machtsstrijd aan de gang, en de strijd tegen de corruptie is een heksenjacht geworden, zegt hij.

Een uitweg uit deze crisis ziet Lattman-Weltmann niet meteen. Het kan twee richtingen uit: argentinisering of colombianisering. In het eerste geval staat het land voor „een decennia durende aftakeling, met economische stilstand en politieke radicalisering tot gevolg.”

Bij colombianisering zal het geweld in Brazilië nog toenemen. Nu al zijn er bijna 60.000 moorden per jaar: „burgeroorlogcijfers.” Een overheid in crisis zal zelfs geen minimale veiligheid kunnen garanderen, en met het huidige beleid zullen armoede en ongelijkheid alleen maar groeien.