Uit het voorwoord: „Als steenrots en struikelblok is Petrus apostel. Aan hem is te zien dat het geloof niet uit onszelf komt, maar dat de Heer ons geloof –dat is als een rots– aanreikt. Niet dat je sterk staat in het geloof, maar dat je gered bent, maakt je tot iemand met wie de kerk gebouwd kan worden, stevig, als het huis op de rots.”

In dit boek hebben exegeten en homileten hun krachten gebundeld. Deel I (Evangeliefragmenten) bevat informatieve bijdragen die de verhaallijn van Petrus in de vier evangeliën volgen, aangevuld met twee preekvoorbeelden uit Mattheüs. Deel II (Petrus in de Handelingen van de apostelen) bestaat uit een algemeen hoofdstuk, twee specifieke bijdragen, getiteld ”Petrus de verkondiger” en ”Petrus naar de volken”, en twee daarmee corresponderende preekvoorbeelden.

Deel III (Katholieke brieven), heeft afzonderlijke hoofdstukken over 1 en 2 Petrus, vergezeld van een preekvoorbeeld uit de eerste brief. Deel IV (Epiloog) behandelt op deskundige wijze de doorwerking van het personage Petrus in apocriefe geschriften.

Hoewel er ook protestantse auteurs aan hebben meegewerkt, staat deze bundel in de rooms-katholieke traditie. Alleen, daar gaat men uiterst kritisch mee om. Zit paus Franciscus wel op de stoel van Petrus? Volgens de historicus Fik Meijer heeft Petrus geen stap in Rome gezet. Dan is de Sint-Pieter niet op zijn graf, maar op een hardnekkige legende gebouwd. Diverse bijdragen in dit boek volgen dit idee.

Het leidt in deel II tot een nogal bizarre gedachte die je geen exegese meer kunt noemen: de mededeling „hij ging naar een andere plaats” uit Handelingen 12:17 zou betekenen dat Petrus een onduidelijke dood is gestorven in de gevangenis van Jeruzalem. Koning Herodes heeft hem in deze visie met terloopse wreedheid uit de weg geruimd, zoals machthebbers lastige mensen laten verdwijnen. De bevrijding van Petrus door een engel en zijn verschijning ten huize van Maria, waarover Handelingen 12 vertelt, worden afgedaan als martelaarslegendes. En dat Handelingen 15 Petrus’ latere optreden tijdens het apostelconvent in Jeruzalem beschrijft, zou slechts narratieve betekenis hebben.

In werkelijkheid gaat Handelingen 12:17 over een fysieke verplaatsing van Petrus. Na zijn bevrijding moet hij onderduiken en vertrekt hij dus naar elders. Die ”andere plaats” kan duiden op een schuilplaats in Jeruzalem of op Rome, maar tot hoever reikte de lange arm van Herodes? Waarschijnlijker is daarom dat er gedacht moet worden aan een ballingsoord in het mesopotamische Babylon, buiten de grenzen van het Romeinse Rijk, waar zich een Joods-christelijke gemeente bevond (1 Petrus 5:13).

Bij deel III heb ik eveneens bedenkingen. Omstandig wordt betoogd dat geen van beide nieuwtestamentische brieven op naam van Petrus direct teruggaat op de apostel zelf. Het was destijds niet ongebruikelijk, en ook niet oneerbaar, om een geschrift op naam te stellen van iemand met gezag, zo beweren de auteurs van de desbetreffende hoofdstukken.

Dat geldt echter volgens een groeiend aantal onderzoekers weliswaar voor de oudheid in het algemeen, maar niet voor het vroege christendom. Wie een apostelnaam als pseudoniem gebruikte, ook met goede bedoelingen, werd kerkelijk aangepakt wegens bedrog. Verder spreken deze auteurs elkaar qua inhoudelijke argumentatie tegen. Dat 1 Petrus nauwelijks biografische verwijzingen bevat, zou erop duiden dat de brief pseudepigrafisch is. Maar wanneer 2 Petrus zulke verwijzingen wél heeft, bijvoorbeeld een persoonlijke herinnering aan de verheerlijking op de berg, is dat opeens verdacht.

Gelukkig komen de hoofdthema’s van beide brieven royaal aan bod en laat de auteur van het preekvoorbeeld de gemeente onbekommerd vanuit 1 Petrus 2:10 door Petrus zelf aanspreken: „We waren een volk van niks, maar nu bent u Gods volk.”

Een apostel mag steenrots en struikelblok zijn – de Heere maakt het verschil.

Boekgegevens

”Steenrots en struikelblok. Petrus in de Evangelies, Handelingen en brieven. Exegese en preken”, Henk Janssen & Klaas Touwen (red.); uitg. Skandalon, Vught, 2017; ISBN 978 94 921 8352 1; 112 blz.; € 15,95.