Bij de Leidse Marekerk hangt de poster met alle Leidse evenementen rond 500 jaar Reformatie duidelijk zichtbaar voor de ramen. In de kerk zegt Herman Paul, lid van de hervormde Marewijkgemeente, beducht te zijn voor zelfgenoegzaamheid of het zoeken van je eigen gelijk bij Calvijn of Luther. „We moeten in gesprek gaan met het verleden. Dat wordt interessant wanneer het gaat schuren. We moeten gaan bedenken: Welk vlammend traktaat zou Luther geschreven hebben tegen ons, christenen van de 21e eeuw?” zo zei Paul woensdag tijdens een lezing onder de titel ”Herdenken of herlezen? Luther en Calvijn anno 2017”.

Ter illustratie leest Paul een tekst van Calvijn. De reformator wilde Geneefse burgers inzetten om, voorafgaand aan de viering van het heilig avondmaal, in de gaten te houden of er medeburgers waren die openlijk zondigden. Was daar sprake van, dan moesten de ”ogen van de kerkenraad” dat aangeven, zodat er een tuchtmaatregel kon volgen.

„Wij zijn zo gewend aan onze individualiteit dat we deze tekst bijna alleen maar met verontwaardiging kunnen lezen”, zegt Paul. Als je echter bedenkt wat Calvijns doel was, kun je anders naar de tekst gaan kijken. Hij wilde de stad Genève hervormen. „De rotte appels moesten uit de mand, zodat niet de hele gemeenschap aangetast zou worden.”

Hier wordt „historische gesprekskunst” relevant, aldus Paul. „Wat zegt het dat Calvijn zo’n belang hecht aan de tucht, aan een gemeenschap waarin mensen elkaar durven bevragen? Als wij hier in de Marekerk in de traditie van de Reformatie willen staan, wat kunnen we dan van deze maatregel van Calvijn leren?”

Je moet je ervan bewust zijn welke relatie je hebt met de Reformatie, houdt de historicus zijn publiek voor. „Onze relatie met het verleden is van invloed op ons spreken daarover. Doen we dat met afstand of met nabijheid?”

In 2004 deed Paul een klein onderzoek naar hoe de Reformatie in dat jaar herdacht werd. „Ik zag als rode draad dat in vrijwel elke kerk en geloofsgemeenschap de Reformatie met dankbaarheid herdacht werd. Tegelijk beschouwden kerkleden zichzelf ook als erfgenamen van de Reformatie. Zij identificeerden zich met Luther.”

Bij die identificatie plaatst Paul graag een kanttekening. „Wanneer je jezelf presenteert als voortzetter van de Reformatie ga je algauw jouw overtuigingen op Calvijn en Luther projecteren. Neem bijvoorbeeld het ”sola gratia”. Dat wordt soms gemakkelijk vertaald met: „Ik hoef de hemel niet te verdienen, ik mag er zijn zoals ik ben.” Maar dat is een historische vertekening. Je ziet dan niet waar de strijd om genade daadwerkelijk om ging in de 16e eeuw. Luther wordt zo iemand die ons bevestigt in plaats van iemand die ons bevraagt. De Reformatie verliest dan haar kritisch ‘tegenover’. Bovendien vereist zo’n houding dat je krampachtig Luther of Calvijn moet verdedigen, ook wanneer je het volstrekt niet met hen eens bent.”

Het verleden moet je zien als een vriend die je je falen toont en van wie je kunt leren, vindt de Leidse historicus. „Het verleden is een geschenk dat ons juist in zijn anders zijn confronteert met onze blinde vlekken, ons aanvult maar ook kritisch bevraagt. Net zoals we hier in de Marekerk aan elkaar gegeven zijn om elkaar aan te vullen en een spiegel voor te houden. Daarom kun je beter met elkaar rond de tafel Calvijn en Luther bespreken dan een massale herdenkingsdienst meevieren in een volle kerk.”