De een is er gevoeliger voor dan de ander, maar de cijfers liegen er niet om: 95 procent van de volwassenen gebruikt ’s avonds minder dan een uur voor het slapengaan nog een computer, tablet of mobiele telefoon en 60 procent van de volwassenen slaapt met de telefoon binnen handbereik. Hoezo niet verslaafd?

Wat in het bewuste interview niet, maar in het boek wel aan de orde komt, is de manieren waarop de nieuwe mediatechnologieën onze weerstand afbreken. Die ontwikkeling zegt veel over hoe mensen denken. Games, sociale media en internetsites kunnen op zes manieren onweerstaanbaar gemaakt worden: de gebruiker beloningen voorstellen die net buiten bereik liggen, verleidende en onvoorspelbare reacties bieden, een gevoel geven van steeds een stapje vooruit te komen, een stapsgewijze toename in moeilijkheidsgraad, onbevredigende gevoelens creëren als iemand wil stoppen, en intensieve sociale contacten.

Van elk geef ik een voorbeeld, allemaal uit het boek van Alter. Het is bijna mogelijk om al je inkomende e-mail meteen te beantwoorden, maar net niet. Het werkt verslavend om te proberen er wel zo dicht mogelijk bij te komen. Verleidende en onvoorspelbare reacties zijn de basis van veel gokmachines en kraskaarten. Games houden een score bij, zodat je steeds het gevoel houdt dat je verder komt.

Games hebben ook levels, steeds met een hogere moeilijkheidsgraad. Veel tv-series werken met cliffhangers, een onverwachte twist aan het einde van een aflevering waardoor je absoluut het vervolg wil zien. En ten slotte: het massale liken op sociale media. Zo krijg je het onmiddellijke gevoel of je sociaal wat waard bent of niet.

Wat zegt dit over ons mensen? In de eerste plaats dat wij doelen willen bereiken en dat we ons daarin vastbijten. In technologieontwikkelingen zie je dat terug in het streven naar steeds ambitieuzere doelen: een wereld zonder ziekten, zonder beperkingen in verplaatsingen, met onbeperkte informatie. Daarin zien we iets terug van wat God in ons gelegd heeft: het vermogen om de schepping verder te ontplooien. De psychologische kracht achter de zes strategieën doet de oude paradijszonde verder uit de doeken.

Gevaarlijk wordt het als we succes verwachten van onze eigen inzet en vermogens. En juist dat is de basis van de zes strategieën om mediatechnologieën onweerstaanbaar te maken. Ze doen een appel op onze drang om alles zelf te realiseren. In plaats van ontvankelijk te zijn voor wat ons gegeven wordt.

In de Volkskrant vertelt Alter dat de bekende Steve Jobs van Apple zijn eigen kinderen verbood om de nieuwste iPad te gebruiken. Blijkbaar wilde hij voorkomen dat hun zou overkomen wat hij wist dat zijn klanten zou overkomen: binnen de kortste keren niet meer in staat zijn om weerstand te bieden aan de verleiding van het apparaat.

Maar Jobs leeft niet meer, en ik vermoed dat zijn kinderen inmiddels allemaal volop gebruikmaken van de uitvinding van hun vader. Of ze allemaal verslaafd zijn, weet ik niet. Mogelijk heeft het absolute verbod van Jobs er eerder toe geleid dat ze de iPad eerder naïever dan verstandig gebruiken. Het boek van Alter laat zien dat het ondoordachte gebruik van mediatechnologieën gelijkstaat aan spelen met vuur. Toch nog maar even goed kijken naar de adviezen van de Stichting Mediawijzer en het Media Attitude Model van Driestar educatief.

Het beste medicijn tegen mediaverslaving lijkt mij altijd nog de vertrouwelijke omgang met God. Daardoor verliezen we de drang om alles zelf te willen realiseren, en dat haalt de kracht weg uit de zes strategieën. Dan wordt ook de weg gebaand tot een ontspannen en verstandig gebruik van de media.

Maar dan moet je wel geestelijk stevig in je schoenen staan. De zonde zit tenslotte nog in ons hart en zal opspelen zodra we onnodig verleidingen opzoeken. En voor wie van zichzelf weet dat hij die geestelijke standvastigheid niet heeft, is er altijd nog het voorbeeld van vader Jobs.

Prof. dr. Marc J. de Vries is bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte aan de Technische Universiteit Delft. Reageren? rubriekforum@refdag.nl