Zingevingsvragen leven overal, zeker in de zorg. Maar professionele aandacht voor zingevingsvragen is er niet overal, zeker niet in de zorg. Terwijl aandacht voor zingeving in de zorg steeds urgenter wordt. De thuiszorgverpleegkundige bijvoorbeeld, die in het NOS Journaal vertelde dat cliënten haar regelmatig confronteren met spreken over een voltooid leven. Daarbij draaide het volgens haar meestal om „eenzaamheid en zingeving.”

Driekwart van de zorgverleners krijgt hier in de praktijk mee te maken. De rol van verpleegkundigen en verzorgenden vraagt om meer duidelijkheid, aldus beroepsvereniging V&VN. De bekwaamheid van zorgverleners en de praktijk van persoonsgerichte zorgverlening moeten worden uitgediept. Maar hoe?

Nu is de discussie rond voltooid leven een zwaar voorbeeld, want zingevingsvragen, levensvragen en geloofsvragen blijken er in alle fasen van de zorg te zijn. Van oudsher werd er aandacht gegeven aan zingeving door geestelijk verzorgers en zorgverleners met een levensbeschouwelijke of kerkelijke achtergrond. De ontzuiling heeft het zingevingsperspectief in de zorg complexer gemaakt.

Zorgvragers geven een persoonlijke kleur aan hun levensbeschouwing, religieus getint of niet. Duidelijk is dat het van individuele zorgverleners openheid en fijngevoeligheid vraagt in de omgang met zorgvragers die deze kaders en achtergronden niet kennen of delen.

Noodzaak

Maar goede aandacht voor zingeving kan niet afhankelijk zijn van individuele zorgverleners alleen. Het moet ook professioneel ingebed worden. Niet alle zorginstellingen zijn even ruim voorzien van geestelijke verzorging of zorgverleners met een levensbeschouwelijk perspectief. Zorgverleners krijgen daarom een belangrijke signaalfunctie, moeten kunnen luisteren naar het levensverhaal van de zorgvrager en moeten, als het nodig is, adequaat verwijzen. De noodzaak hiertoe wordt alleen maar groter, nu veel zorg zich verplaatst naar de thuissituatie, waar ondersteuning niet altijd aanwezig is.

Hoewel er veel bekend is over methodisch redeneren en handelen, moet de aandacht voor deze vorm van persoonsgerichte zorg meer nadruk krijgen in het onderwijs. In antwoord op Kamervragen sprak staatssecretaris Van Rijn over de noodzaak van een kwaliteitsimpuls in het onderwijs. Maar die impuls beperkt zich nu vooral tot de dagelijkse praktijk van de zorgverlening. Manifesten zoals ”Scherp op ouderenzorg” (Hugo Borst) en ”Waardig ouder worden” maken dat duidelijk.

Aandachtsvelder

Aandacht voor zingeving vraagt dus om nieuwe en praktische vormen van organisatie. Verpleegkundige teams hebben op allerlei terreinen zogenaamde aandachtsgebieden; specifieke terreinen waarop de kwaliteit en de deskundigheid ondersteund moeten worden. Teamleden zijn doorgaans verantwoordelijk voor verschillende van zulke teamtaken. Meestal worden deze kartrekkers ”aandachtsvelders” genoemd. Afhankelijk van de setting waarin men werkt, zijn er verpleegkundige aandachtsvelders voor borstvoeding, opleiding, handhygiëne, financiën, kwaliteit en duizend dingen meer. Ze coachen teamleden, zorgen voor deskundigheidsbevordering en helpen de voorwaarden voor professionaliteit en beleid te ontwikkelen. Ze zijn er zelfs op het gebied van ethiek, identiteit en interculturele communicatie.

Waarom zouden instellingen, afdelingen en verpleegkundige teams niet een eigen verpleegkundige aandachtsvelder zingeving aanstellen?

Vandaag viert de verpleegkundige beroepsgroep de geboortedag van Florence Nightingale. Zij stond niet alleen aan de wieg van de moderne verpleegkunde, maar vroeg daarbij ook aandacht voor zingeving. Een dag bij uitstek om de urgentie te onderstrepen om ”best practices” te ontwikkelen.

De auteurs zijn respectievelijk onderzoeker en lector zorg en zingeving aan Hogeschool Viaa, Zwolle.