Hij ontleende de tekst voor zijn preek aan Psalm 92. „Gods vijanden zullen vergaan.” Als theoloog van formaat plaatste hij niet zomaar isgelijktekens. Dit keer deed hij het wel. De ontwikkelingen in het vooroorlogse Duitsland hadden hem er diep van doordrongen waar de geschiedenis op uitloopt als afgoden het voor het zeggen krijgen. De grootste heiden en antisemiet aller tijden liet zijn moordbrigades rondlopen met op de koppel van hun uniformen de woorden ”Gott mit uns”. Miskotte sprak van een „complete satanische terreur” die erop uit was het Joodse volk uit te roeien. Na de synagoge zou de kerk aan de beurt zijn, de logische consequentie van de haat tegen de God van Israël.

Het was Miskotte meer dan duidelijk dat Gods hand nazi-Duitsland de vernietigende slag toebracht.

We zijn ruim zeventig jaar verder. De Nieuwe Kerk op de Dam is al lang overbodig verklaard. Onttrokken aan de eredienst. We zijn de verzuiling en de grote verhalen voorbij. Individuele opvattingen en levensstijlen maakten hun entree. Dreigend zag Miskotte het spook van het nihilisme op ons afkomen. Geestelijke leegte als vrucht van secularisatie.

Miskottes werk raakte wat vergeten. Maar nu na het optimisme van de naoorlogse jaren het pessimisme Europa geselt en verwarring en ontbinding diepe sporen trekken, lijken zijn haast profetische inzichten in de geschiedenis er weer toe te doen. Valt de Europese Unie uit elkaar? En dan? Tijdens de Eerste Wereldoorlog bad men onbeschaamd in Duitsland: „Gott strafe England.” Dat gebed lijkt na de brexit in gepopulariseerde vorm nieuw leven te zijn ingeblazen. Vrienden kunnen binnen de kortste keren vijanden worden. Natuurlijk niet ‘zomaar’. Er is altijd een ‘reden’ voor.

In 1945 was het: „Dit nooit meer.” We overschreeuwden onszelf. Miskotte zag hoe het kwaad zich in duizend en meer gestalten openbaart: nationalisme, populisme. Fascisme in het Duitse leger. Het beestje moet een naam hebben. Maar achter al die ‘beestjes’ de contouren van „het beest” uit Openbaring 13. „Dood aan wie niet denkt zoals wij!”

De apostel Johannes roept ons op de geesten te beproeven of ze uit God zijn. En dat was precies ook wat Miskotte bedoelde. Niet alleen in verband met de terreur van SS-schurken en allerhande andersoortig gespuis en geteisem.

Een scheutje Miskotte kan soms heilzaam zijn.