Al sinds 1990 worstelt Bulgarije met de moeilijke nalatenschap van het communisme, toen gehandicapte en andere verlaten kinderen onder schokkende omstandigheden in kindertehuizen werden weggestopt. Westerse kerken en hulporganisaties verlenen al jarenlang hulp, evenals de Europese Unie. Je zou dan ook verwachten dat kinderen en jongvolwassenen nu beter af zijn met meer persoonlijke aandacht en redelijk goede zorg.

Wat is er tot nu toe gedaan? Onder invloed van de Europese Unie wordt de kinderzorg minder grootschalig. De EU investeert in nieuwe gebouwen voor opvang, zodat de institutionele zorg kleinschaliger wordt. Dat resulteert in het sluiten van grote woongemeenschappen op een afgezonderd terrein, waarbij bewoners verhuizen naar kleinere woonvormen midden in de samenleving.

Deze overgang slaagt alleen als er voldoende zorg en expertise aanwezig is in een breed netwerk van ondersteunende sociale voorzieningen. Denk aan dagbesteding en sociale en medische hulp waardoor professioneel maatwerk mogelijk is. Die diensten zijn doorgaans echter afwezig of functioneren niet. Het budget dat de Bulgaarse overheid beschikbaar stelt is totaal ontoereikend. Tehuizen hebben bijvoorbeeld slechts twee euro per kind per dag voor voedsel.

Het personeel werkt niet actief met de bewoners; er is geen dagbesteding. Het gevolg is dat de bewoners, met allerlei handicaps en trauma’s, het grootste deel van de dag passief voor de televisie worden gezet, met enkele ‘bewakers’ erbij. Misbruik is wijdverspreid. Nog altijd worden kinderen achtergelaten door hun ouders en komen ze in instellingen terecht.

Bovendien laken deskundigen dat tehuisjongeren vaak het (willekeurige) slachtoffer worden van politiegeweld. Bij problemen worden jongeren te snel in justitiële instellingen geplaatst waar geweld aan de orde van de dag is, omdat kinderrechten daar wettelijk niet worden beschermd. Bij verkrachting of prostitutie worden zowel dader als slachtoffer vaak bij elkaar geplaatst in zulke inrichtingen.

Cosmetische verandering

Preventie verdient daarom meer aandacht. Vooral door steun aan ouders en kinderen in kwetsbare gezinnen. Pleegzorg en adoptie vinden met Europese steun plaats, maar kunnen veel actiever worden ingezet. Zo kunnen de kinderen en de bewoners die intussen volwassen zijn, ouders krijgen en in een gezin de nodige zorg en steun ontvangen.

De woonvormen zijn dan wel kleiner geworden, maar kennen dezelfde institutionele zorg, in feite gebrek aan zorg, persoonlijke aandacht en ondersteuning. Dit teleurstellende gebrek aan vooruitgang in de praktische zorg op kindniveau leidt in een aantal gevallen zelfs tot achteruitgang. Eerder was er namelijk wel sprake van een zekere dagbesteding door de inzet van buitenlandse hulporganisaties. Het gevaar is groot dat de omslag vooral een cosmetische verandering blijkt te zijn, terwijl de zorg voor het kind niet verbetert.

Waar wel goede initiatieven en investeringen plaatsvinden, komen die veelal op conto van maatschappelijke organisaties, al of niet met financiële steun van de EU.

De Bulgaarse overheid laat het al jaar en dag afweten. Het personeel is onderbetaald en er is geen geld voor opleiding en training. Een herkenbaar beeld dat nu dus opnieuw bevestigd wordt, terwijl de zorg al veel verder ontwikkeld had kunnen zijn. De Europese Commissie moet de nieuwe regering hierop aanspreken en samen werken aan verbetering.

Lichtpuntjes

Zijn er dan helemaal geen lichtpuntjes? Jawel, tijdens het bezoek hebben Kom over en help en de eurofractie ook een aantal goede praktijken gezien in een centrum voor moeder en kind. Kwetsbare vrouwen worden daar begeleid tijdens de zwangerschap en bij de zorg voor hun kinderen na de geboorte. Tevens verleent men zorg aan verweesde chronisch zieke kinderen, van wie de ouders geen contact meer met hen willen hebben.

Al met al moet er nog veel geïnvesteerd worden voordat de achtergelaten kinderen, die ook burgers van een EU-lidstaat zijn, de broodnodige passende zorg krijgen. Dat is de verantwoordelijkheid van de Bulgaarse autoriteiten, maar steun van de EU heeft het land hard nodig om deze kwestie voortvarender en gerichter aan te pakken. Met het oog daarop doet de eurofractie een voorstel voor de EU-begroting 2018 waarmee de bestaande goede praktijken breder kunnen worden toegepast.

De auteurs zijn respectievelijk lid en medewerker van de eurofractie ChristenUnie-SGP.