Er zijn een paar opmerkelijke overeenkomsten tussen de herstart van de kabinetsformatie in 2003 en de start van die in 2017. In 2003 was de ChristenUnie voor het eerst betrokken bij de kabinetsformatie. CDA en VVD kozen voor twee parallelle onderhandelingstrajecten met D66 en de ChristenUnie. Dat liep niet goed af voor de partij van Rouvoet. Het was een pijnlijke les. Daar kan Segers nu zijn winst mee doen.

Op de koffie

Terug naar 2003. Op de late avond van 10 april liepen de inspanningen van CDA en PvdA om samen een coalitie te vormen na bijna drie maanden spaak. Ik was toen voorlichter van de ChristenUnie en belde Rouvoet: „Het is over en uit!”

Hoe moest het verder? Zalm had al aangekondigd dat hij het CDA zou uitkleden als de VVD in beeld kwam, en Dittrich liet weten dat D66 niet beschikbaar was. Rouvoet: „Het past nu niet om je onderhandelingspositie te versterken door te roepen dat je niet beschikbaar bent. Het is nu in het belang van het land om leiderschap te tonen.”

Een dag later bespraken we op het partijbureau de nieuwe situatie. Moeten we iets doen om de totstandkoming van paars III te voorkomen? Ondanks de risico’s? Tijdens het debat over de mislukte informatieronde noemde Balkenende (CDA) de ChristenUnie als mogelijke gesprekspartner. Verhagen kwam op de koffie bij Rouvoet. De adjudant van Balkenende liet weten dat een combinatie met de ChristenUnie ook voor de VVD niet onbespreekbaar was. Rouvoet somde de bespreekpunten op. Naast de medisch-ethische onderwerpen waren dat onder andere duurzaamheid en immigratie. Hij werd diezelfde avond al telefonisch bevraagd op mogelijke ministerskandidaten.

Verkennende gesprekken

In de dagen daarna werd er achter de schermen intensief gesproken met de VVD, die zich zorgen maakte over de medisch-ethische standpunten van de ChristenUnie. Een pas op de plaats bleek voor de VVD al een forse concessie. Op zaterdag 19 april hadden we in Amersfoort een gesprek met christelijke opinieleiders. Wat zijn de risico’s van een kabinetsdeelname?

Op de dinsdag daarna lieten de informateurs weten dat er eerst verkennende gesprekken gevoerd worden met D66 en met de ChristenUnie, „al dan niet samen met de SGP.”

’s Avonds volgde het eerste inhoudelijke gesprek met de informateurs en CDA en VVD. Rouvoet maakte onder andere duidelijk dat de verkennende gesprekken niet mochten uitlopen op twee parallelle onderhandelingstrajecten. Het leek erop dat het eerste gesprek met D66 niet bevredigend verliep. Die partij kreeg huiswerk mee.

Restpunten

Op 23 april werd de ChristenUnie om die reden niet bij de informateurs verwacht, maar D66 wel. D66-leider Dittrich meldde ’s avonds laat bij tv-programma NOVA dat ze de volgende dag verder zouden praten en dat het er goed uitzag. Rouvoet belde meteen met Verhagen. Hoe zit dat? De CDA’er benadrukte dat er nog steeds sprake was van verkenningen en dat D66 nog een heleboel openstaande vragen moest beantwoorden.

Toch kwamen er de volgende dag veel vragen van de pers. Of ChristenUnie nog wel meedeed? De informateurs verzekerden dat de ChristenUnie niet aan het lijntje werd gehouden. Diezelfde dag spraken Rouvoet en SGP’er Van der Vlies gezamenlijk met de informateurs en CDA en VVD. Apart bespreekpunt was de positie van de SGP. Daadwerkelijke kabinetsdeelname van de SGP bleek voor de VVD een obstakel. De planning was om vrijdag 25 april te spreken over de restpunten, zodat de informatieronde dan afgesloten kon worden met een keuze voor D66 of ChristenUnie.

Toch niet de eerste keuze

Het werd een goed en stevig inhoudelijk gesprek. De informateurs gaven aan dat zij op dinsdag conclusies wilden trekken. Maar al in de loop van maandagmorgen ging het gerucht dat het over was. Toch vroeg Rouvoet om een mandaat van zijn onderhandelingsteam om de echte onderhandelingen aan te gaan. Toen het bericht kwam dat er op dinsdag 29 april verder gesproken zou worden met D66, zocht Rouvoet contact met Balkenende en Verhagen. Zij waren niet bereikbaar. Zalm stelde hem gerust en later meldde ook Verhagen dat de ChristenUnie nog altijd de eerste keus van het CDA was.

Op dinsdag 29 april stond om 13.50 uur de nieuwsploeg van de NOS voor de deur van de kamer van Rouvoet: „Het CDA heeft voor D66 gekozen.” Even later belde CDA’er Verburg: „Verhagen komt zo even langs.” En toen belde ook het bureau van de informateurs naar Rouvoet: „Kunt u zo spoedig mogelijk komen?” Verhagen meldde dat de CDA-fractie unaniem mandaat had gegeven om verder te onderhandelen met D66. Buiten stond de pers al klaar, dus ik liep samen met Rouvoet via een sluiproute naar de ‘overkant’. De informateurs waren witheet. Zij hadden het besluit van het CDA via het ANP vernomen.

Dilemma

Een sprong in de tijd: 2017. Evenals in 2003 speelt ook nu iedereen verstoppertje. Toch lijkt het erop dat VVD en CDA en D66 de kern van een nieuwe coalitie gaan vormen. Er zijn nog een paar zetels nodig voor een meerderheid. De meest genoemde kandidaten zijn GroenLinks en ChristenUnie. Dijkgraaf (SGP) zei daarover: „De ervaring leert dat Rutte op twee paarden zal wedden om aan beide kanten de druk erop te houden.” Segers kent de les van 2003. Eerst praten met GroenLinks!

Hoe moet het verder als dat spaak loopt? Gaat Segers dan zoiets roepen als Rouvoet in 2003: „Het past nu niet om je onderhandelingspositie te versterken door te roepen dat je niet beschikbaar bent?” Het zit in de genen van de ChristenUnie om niet weg te lopen voor het nemen van verantwoordelijkheid, maar er liggen enorme obstakels op de weg. Kan de partij voorkomen dat Nederland een grens overgaat door hulp bij zelfdoding bij wet te regelen? Dan moet de ChristenUnie nu wel kunnen rekenen op het CDA als bondgenoot. Kan de partij het kabinet op sleeptouw nemen in de aanpak van klimaatverandering? Dan is de steun van D66 onmisbaar. De ChristenUnie kan het niet alleen!

Segers staat voor een lastig dilemma. In 2003 hielp D66 de coalitie aan een meerderheid. Rouvoet werd afgeserveerd door het CDA. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 halveerde het aantal zetels van D66 en verdubbelde het aantal zetels van de ChristenUnie.

De auteur is communicatieadviseur en was voorlichter bij de fractie van de ChristenUnie.