Tweede wijsheid is dat een ezel zich in het gemeen niet stoot aan dezelfde steen. De historie heeft echter geleerd dat het mensdom doorgaans dommer is dan een ezel en dat elke generatie dezelfde fouten begaat als de voorgaande.

De meeste leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben wel meegekregen dat het in de jaren dertig van de vorige eeuw niet echt goed ging in de wereld. Na de jaren twintig vol optimisme vanwege economische groei en stijgende welvaart, had zich in 1929 een neergang ingezet met dramatische gevolgen. Economisch malaise, werkloosheid, wantrouwen jegens de gevestigde orde, opkomst van populisme, groeiend antisemitisme, allemaal elementen die het decennium voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog tot een somber tijdvak maakten. Mensen die in die tijd opgroeiden, herinnerden zich dat decennia later nog.

In veel beschouwingen worden parallellen getrokken met de tijd die wij nu beleven. Dan wordt gewezen op de zwakke wereldeconomie, groeiende internationale spanningen, opkomst van populisten als Le Pen, Wilders en ook Trump. Sommigen gaan inmiddels zover dat ze laatstgenoemde afschilderen als de nieuwe Adolf Hitler.

Dat is volstrekt onterecht. Er zijn grote verschillen tussen Hitler en Trump. Om er maar één te noemen: de Duitse Führer had een duidelijke ideologie, Trump heeft die niet. Daarnaast onderscheidde het nazisme zich door de fabrieksmatige vernietiging van de Joden. Het geeft geen pas om de anti-immigratieideeën van Trump daarmee te vergelijken – wat men er verder ook van vindt. Dat draagt alleen maar bij aan stemmingmakerij.

Is er dan niets verontrustends gaande? Zeker wel. Maar dat zit een laag dieper dan de ongenuanceerde uitspraken van politici. Erger is het voortdurende knagen aan de pijlers van de democratische rechtsorde. Die kan daardoor verzwakken.

Voorbeelden? Het feit dat er allerlei maatregelen genomen moeten worden om de betrouwbaarheid van de verkiezingsuitslag in ons land te garanderen. Nog één: de auto-industrie lijkt niets te leren van ‘dieselgate’. Een derde: Wilders spreek van neppolitici of neprechters, Trump ook.

De door Trump zelf voorgedragen nieuwe opperrechter, Neil Gorsuch, heeft deze week gewaarschuwd dat de kritiek van de president op de rechterlijke macht „demoraliserend” is. Hij slaat daarmee de spijker op zijn kop. Niet alleen als het gaat om de tweets van Trump over de rechters in zijn land, maar ook als het gaat om het gedrag van de directie van autoconcerns of de soms ruime toepassing van regels –nog steeds– door bankiers. Dat knaagt aan het vertrouwen van burgers en versterkt de roep om iemand die krachtdadig en zonder scrupules orde op zaken stelt. Die roep klonk ook in de jaren dertig. En bekend is wat daarvan de gevolgen waren. Een gewaarschuwd mens telt voor twee.