”Is er nog godsdienst in 2050?”
Auteur: Chris Hermans (red.)
Uitgeverij: Damon, Budel, 2003
ISBN 90 5573 483 7
Pagina’s: 112
Prijs: € 12,90. ”De toekomst van de religie”, zo luidde vorig jaar het thema van de faculteitsdag van de Nijmeegse theologische faculteit. De bundel ”Is er nog godsdienst in 2050?” is daar het resultaat van.

Zeker onder de Nederlandse katholieken is er onmiskenbaar een vermindering van religieuze praktijken. In 1966 ging nog 86 procent van hen regelmatig naar de kerk, dertig jaar later was dat nog slechts 27 procent. Het bijbelbezit onder de rooms-katholieken is wel iets toegenomen, maar het lezen in de Bijbel loopt duidelijk terug. Daarbij komt het grote gebrek aan priesterroepingen.

Te verwachten is dat deze trends doorzetten. Oudere generaties die nog tamelijk gelovig en kerkelijk meelevend zijn, moeten geleidelijk aan plaatsmaken voor jongeren die veel minder bij kerk en godsdienst zijn betrokken.

Niet alleen het geloof in een persoonlijk God, maar ook het geloof in een hogere macht is in het laatste kwart van de vorige eeuw in Nederland afgenomen, zo laten de Nijmeegse sociologen Nan Dirk de Graaf en Manfred te Grotenhuis aan de hand van onderzoeksgegevens zien. Daarmee weerleggen ze de gedachte dat er weliswaar een afname is van de kerkelijk geïnstitutionaliseerde religiositeit, maar dat het aantal mensen dat op de een of andere manier religieus is, niet terugloopt.

De missioloog Frans Wijsen schenkt aandacht aan de groeiende betekenis van de migrantenkerken in ons land. Hij schat hun ledental op ruim 600.000. Zij bieden een zeker tegenwicht aan de secularisatie. Religie speelt een grote rol bij de gemeenschapsvorming van Afrikanen en andere niet-westerse allochtonen.

Verder wordt in het boek een pleidooi gevoerd voor het accepteren van een meervoudige religieuze identiteit. In grote delen van Azië gaat men daar vanouds makkelijk mee om. Veel Japanners noemen zich tegelijkertijd boeddhist en shintoïst. Een aantal van hen stelt het bovendien op prijs om hun huwelijk in een christelijke kerk te laten voltrekken.

De abrahamitische godsdiensten stellen zich vanouds antisyncretistisch op. Maar, aldus de Nijmeegse theoloog Valkenberg, een heroriëntatie is gewenst. Hij beroept zich daarbij op „het prachtige Paasverhaal van de Emmaüsgangers. Zij ontmoeten hun Heer in de gedaante van een vreemde.” Voor hem is dat de diepste motivatie om te participeren in de interreligieuze dialoog. Een uiterst merkwaardige redenering.

Zeker dit betoog maakt wel duidelijk dat we hier ver weg zijn van de Bijbel. Het moderne katholicisme, zoals dat aan de Nijmeegse theologische faculteit gepraktiseerd wordt, stelt weinig meer voor. Het is niet alleen zo dat men afscheid genomen heeft van de traditionele kerkleer die eens Luther in de ban deed, maar de grens met andere godsdiensten is uiterst poreus geworden.

Is er nog godsdienst in 2050? Vast wel. Echter valt te vrezen dat dat vooral een godsdienst is van eigen fabrikaat, waarbij aan het christendom ontleende elementen gecombineerd worden met niet-christelijke motieven en praktijken en ook het verschil tussen religieuze en niet-religieuze inspiratie uiterst vaag geworden is.

Veel belangrijker is echter de vraag van Christus: „Doch de Zoon des mensen, als Hij komt, zal Hij ook geloof vinden op de aarde?” Dan gaat het niet om religiositeit, al dan niet in christelijk gewaad, maar om een waar geloof, dat naar de woorden van de Heidelbergse Catechismus „alles voor waarachtig houdt dat ons God in Zijn Woord geopenbaard heeft.” Die fundamentele notie is in dit boekje volstrekt afwezig.