Gehuil klinkt als de eerste woorden van de Traanrede worden uitgesproken. „Velen van u maken zich zorgen, en terecht.” Enkele tientallen actievoerders barsten spontaan in huilen uit. Gejammer. Gesnotter.

Hare majesteit Aarde spreekt de alternatieve troonrede uit. „Aardgenoten, landgenoten, lotgenoten”, richt ze zich tot de verklede demonstranten van Extinction Rebellion. Bloemen, bomen, een paddenstoel en een kwal, een hert en een tijger, ze luisteren koortsachtig. Hetzelfde geldt voor een paartje bijen en een stel lama’s. Het bonte gezelschap van planten en dieren staat naast de Prinsessegracht in park de Koekamp in Den Haag, op een steenworp afstand van het centraal station.

De boodschap van de Traanrede: de staat van het klimaat is om te janken. Mevrouw lama wrijft met haar hoeven de ‘tranen’ uit haar ogen. „Maar er is een oplossing, (…) het burgerberaad”, aldus de majesteit. De wezens brullen instemmend.

Uitstervingsrebellie

Extinction Rebellion –kortweg XR– vraagt aandacht voor de uitroeiing van het leven op aarde. Het is de hoogste tijd om wat te doen aan die ecologische crisis, vindt de actiegroep. Zijn logo, inclusief zandloper, onderstreept dat nog eens. De seconden tikken weg, terwijl de wereld zou staan aan de vooravond van een grote uitstervingsgolf onder planten, dieren en ook mensen. Mede door klimaatverandering.

XR ontstond in 2018 in het Verenigd Koninkrijk. Inmiddels zijn er zeker 1145 groepen actief in ten minste 72 landen. Wereldwijd voeren er minstens een kwart miljoen mensen actie namens de beweging.

Aanhangers van XR kennen allemaal een ”we are really in trouble”-moment, beschrijft de Australische filosoof Clive Hamilton. Hoewel ze dus de ernst van de klimaatcrisis kennen, betekent dat geen lamgeslagen fatalisme. Pessimisme gaat immers slecht samen met actievoeren. En juist dat laatste doen de rebellen vaak en graag.

Mikpunt van de acties zijn overheid en bedrijfsleven. De demonstranten hebben drie eisen: wees eerlijk over de ernst van de crisis, doe eraan wat nodig is en laat burgers beslissen. Tijdens acties pleit XR dan ook voor het instellen van een burgerberaad, naar het voorbeeld van Frankrijk. In zo’n raad zit een gelote groep burgers die zonder invloed van multinationals en lobbyisten kan beslissen over klimaatbeleid.

De acties van Extinction Rebellion kenmerken zich door twee zaken. Allereerst zijn ze vreedzaam. Van geweld is XR wars. Tegelijk schuwen demonstranten burgerlijke ongehoorzaamheid niet. Ze doen acties die niet mogen of waarvoor geen toestemming is gevraagd.

Escorte

Terug naar even voor de Traanrede. De stoet met wonderlijke wezens zet koers richting het centrum. Voorbijgangers kijken nieuwsgierig toe. Het duurt niet lang of de optocht valt ook de politie op, waarna agenten de actievoerders staande houden. Na legitimatie en overleg luidt het oordeel: „Dit is uiterlijk vertoon en dus een demonstratie.” De actievoerders krijgen de keuze: hun uitdossing uittrekken en doorlopen óf vertrekken richting de Koekamp, waar wel gedemonstreerd mag worden. Het wordt het laatste.

Steeds meer actievoerders sluiten zich aan. Er is een enorme politiemacht op de been. Met een omvangrijke escorte –agenten te voet en te paard, plus voorop en achteraan een politiebusje– gaat het gedwee richting de Koekamp. Daar aangekomen laat de perswoordvoerder een foto zien op zijn telefoon. „Dit is nu. Actievoerders zitten vast aan het hek van Paleis Noordeinde. De disruptieve actie is gelukt.” De politie moet de hangsloten eigenhandig gaan doorknippen. Arrestaties gegarandeerd. Maar dat maakt de rebellen geen zier uit. Ze halen hiermee immers de media.

Rebellie

De actie op Prinsjesdag maakte deel uit van een wereldwijde campagnemaand vol rebellie. Een duik in de Hofvijver in Den Haag vormde op 1 september de aftrap. Ook afgelopen vrijdag en maandag was het weer raak. Honderden demonstranten blokkeerden de wegen rond de Zuidas in Amsterdam. Bedrijven zouden te veel invloed hebben op het klimaatbeleid.

Extreme acties zijn het handelskenmerk van XR. Zo lieten activisten zich al eens vastlijmen aan de deuren van het hoofdkantoor van Shell in zowel Londen als Den Haag. Op diverse plekken waren er al die-ins (als dood neervallen in de publieke ruimte) en read-ins (voorlezen in winkels die vervuilen).

Revolutie

De ongehoorzaamheidsacties van Extinction Rebellion schieten bij velen in het verkeerde keelgat. Forensen komen mopperend te laat aan op hun werk. En de politie-inzet gaat ten koste van het bestrijden van criminaliteit.

Er klinkt ook andere kritiek. Zo zou de actiegroep meer uit zijn op een politieke revolutie dan op echte klimaatactie. Zo schrijft Stuart Basden, XR-activist van het eerste uur, dat de groep als uiteindelijke doel heeft om waanideeën uit de maatschappij te verdrijven. Daarbij gaat het volgens hem om „problemen” die dieper gaan dan klimaatverandering, zoals de suprematie door blanken, het bestaan van patriarchale structuren, de West-Europese arrogantie en het afwijzen van andere vormen van seksualiteit dan tussen man en vrouw.

Sommige oprichters zijn ook niet onbesproken. Zo zou de Britse Gail Bradbrook het paganisme (moderne heidendom) aanhangen en dankzij geestverruimende drugs activistisch zijn geworden. Toch is XR niet zweverig en spiritueel, stelt de club op zijn website. „We verwelkomen iedereen, ongeacht hun overtuiging.” Slechts sommigen zouden een „spirituele overtuiging” hebben.

Hoewel de acties niet bij iedereen op enthousiasme kunnen rekenen, wierp de septemberrebellie haar eerste vruchten af. Een persupdate juichte dit weekend: „Een grote overwinning!” De reden? D66 nam als eerste politieke partij een burgerberaad op in haar conceptverkiezingsprogramma. Burgerlijke ongehoorzaamheid lijkt te werken. Al ziet Extinction Rebellion het als een laatste redmiddel, zegt woordvoerder Jelle de Graaf. „Het ongemak dat wij veroorzaken valt in het niet in vergelijking met het leed dat ons te wachten staan als we de klimaat- en ecologische crisis niet serieus bestrijden.”

„XR lijkt soms net een kerk”

Kirsten Alblas (37) uit Utrecht is actief voor Exctinction Rebellion én christen.

Waarom bent u actief voor XR?

„Omdat ik me grote zorgen maak over klimaatverandering en vind dat de regering slecht voor de aarde –en dus voor ons– zorgt.

In september vorig jaar liep ik mee met een klimaatmars namens de groene kerken. Ik werd toen benaderd door iemand van Extinction Rebellion. Sinds die tijd ben ik actief bij de Utrechtse afdeling. Ik volg de lokale politiek en organiseer daarbij passende, ludieke acties. Zo spanden we voor de zomervakantie een 300 meter lang lint om het stadhuis, omdat we bang zijn dat de gemeenteraad door een miljoenentekort duurzaamheidsdoelen van tafel gaat vegen.”

Voelt u zich als christen thuis bij XR?

„Ja, heel erg thuis zelfs. Ik maak er ook geen geheim van dat ik christen ben. Anderen zijn blij om te zien dat ook christenen zich druk maken over de klimaatcrisis. En wat het mooie is, XR lijkt net een kerk. Tenminste, het doet wat in mijn ogen een christelijke gemeente zou moeten doen, als het gaat om diaconale en pastorale zorg. Bij elke bijeenkomst doen we eerst een rondje met de vraag hoe het met je gaat. Die persoonlijke aandacht past bij mijn christelijke waarden.”

Acties van XR zijn vreedzaam, maar gaan uit van burgerlijke ongehoorzaamheid. Moet je als christen niet de overheid gehoorzaam zijn?

„Dat staat in de Bijbel, maar ik vind dat je als christen ook het recht of zelfs de plicht hebt om op te staan als de overheid haar verantwoordelijkheid niet neemt. Tussen overheid en burgers is namelijk sprake van een sociaal contract. De overheid moet voor ons zorgen, maar heeft het contract eenzijdig verbroken. Ze neemt de klimaatcrisis niet serieus en stelt noodzakelijke maatregelen uit.

Ik moet altijd denken aan Jezus toen Hij de koopwaar in de tempel omgooide. Dat vind ik ook een soort burgerlijke ongehoorzaamheid, maar Zijn actie kwam voort uit juiste bedoelingen: geldzucht is niet goed voor mensen. Zoals Jezus deed, zo zie ik onze acties ook.”

Snapt u het dat sommige mensen kromme tenen krijgen van actievoerders die zich vastketenen aan paleishekken?

„Zeker. Dat mag ook. Binnen XR zijn er ook verschillen. Zelf kies ik rollen waarvoor ik niet snel zal worden gearresteerd. En in Utrecht wil ik waken voor acties die anderen uitleggen als vandalisme.

Je kunt het niet eens zijn met de manier waarop we acties houden, maar zo creëren we wel aandacht voor het klimaat. En dat is nodig. We moeten zo veel mogelijk mensen meekrijgen, omdat er verandering nodig. Ook onder christenen. Hebben we niet de opdracht gekregen om goed voor de schepping te zorgen?”