Wie zijn of haar emoties bij zo’n discussie wel eens de vrije loop heeft gelaten, weet ook dat je de dag erna heel anders tegen de zaak aan kunt kijken. Emoties zorgen voor een bepaalde blikvernauwing. Het afwegen van alternatieven wordt er moeilijker door, ze beperken je vermogen om je met anderen te verbinden. Hoe kunnen we deze thema’s bespreekbaar maken zonder al te veel emotionele blikvernauwing?

Kenneth Goodpaster, hoogleraar filosofie en pionier in de bedrijfsethiek aan de St. Thomas University in de Verenigde Staten, beschreef deze blikvernauwing in zijn boek ”Conscience and Corporate Culture”. Hij noemt dit fenomeen ”teleopathie”. Het gaat over die omstandigheid waarin je andere relevante aspecten van een zaak niet meer ziet. En, erger nog, dit kan uitmonden in chaotisch wangedrag.

Teleopathie is een samenvoeging van de Griekse woorden voor ”doel” (”telos”) en ”ziekte” (”pathos”). Teleopathie ontstaat wanneer mensen te doelgericht denken. Doelgericht denken op zichzelf is een goede eigenschap. Werken aan duidelijke doelstellingen geeft zekerheid in het leven. Bijvoorbeeld werken aan een duurzame samenleving, waarin we als rentmeesters goed omgaan met de gekregen schepping. Wat gebeurt er echter wanneer dit doorschiet? Dan verandert volgens Goodpaster het doelgericht denken in een ziekte, in teleopathie.

Hij geeft aan dat drie zaken hierbij een rol spelen. Als eerste fixatie: dan ben je obsessief gefocust op een bepaald doel, dat ten koste van alles gerealiseerd moet worden. Vervolgens noemt hij rationalisatie, oftewel het goedpraten van het doorgeslagen najagen van het doel. En het derde negatieve element is onthechting. Daarbij verlies je als persoon de waarden en belangen van anderen uit het oog of kun je daarvoor zelf nauwelijks begrip opbrengen.

Met regelmaat tijd nemen om na te denken over de eigen opvattingen die ons leven richting geven, voorkomt blikvernauwing. Ook het gesprek met anderen helpt. Hiervoor is nodig dat je je kwetsbaar durft op te stellen.

Dit betekent ook dat we bereid zijn op onze overtuigingen en denkstijl te reflecteren. Het gaat hier over het geheel van aannames, uitgangspunten, waarden en normen. Vanuit deze ”mindset” bepalen we welke rol we innemen. We worden bijvoorbeeld flexitariër, of besluiten alleen met het openbaar vervoer te reizen.

Hoe kunnen we netelige kwesties in familie, kerk of organisatie bespreekbaar maken? Hoe kunnen we voorkomen dat we ons te zeer laten meeslepen door onze doelstellingen? Willen we de belangen van de ander niet uit het oog verliezen, dan komt het erop aan dat we spreken naar elkaars hart. Niet dat we hard met elkaar spreken.

Goodpaster ruimt daarbij een rol in voor het vormen en cultiveren van het geweten, ter voorkoming en signalering van teleopathie. Hierdoor gaan mensen niet hun handelwijzen goedpraten, zetten ze elkaar niet onder grote druk om één specifiek doel te bereiken, maar blijven ze elkaar bevragen en laten ze zich persoonlijk raken door de gevolgen van wat er gebeurt.

Bij maatschappelijk verantwoord leven en werken is nog veel gewetensvol werk te verrichten, is mijn ervaring. De organisatie Global Footprint Network berekende dat onze ecologische voetafdruk, gesymboliseerd door het berekenen van de ”Earth Overshoot day” (de datum waarop de mensheid alle natuurlijke grondstoffen heeft verbruikt die de aarde in een jaar kan produceren), op 22 augustus lag. Nederland passeerde die grens echter al op 3 mei. Toch zijn we snel dit soort berekeningen vergeten en bespreken we, soms onder hevige emoties, heel duidelijke persoonlijke doelen en meningen, zo leert de praktijk. Danken wij ons goede geweten soms aan ons slechte geheugen?

De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.