Nog 500 gereformeerde kerkgebouwen in gebruik bij PKN
Binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) waren per 1 augustus 2020 nog ruim vijfhonderd van oorsprong gereformeerde kerkgebouwen in gebruik voor de eredienst.
Dat heeft Gerard Kok, beheerder van de site gereformeerdekerken.info, berekend.
De laatste jaren worden er zeer regelmatig kerken aan de eredienst onttrokken: rooms-katholieke en protestantse. In sommige gevallen worden de gebouwen gesloopt, in andere situaties krijgen ze een nieuwe bestemming.
Kok maakt op zijn website regelmatig melding van gereformeerde kerken die niet meer voor kerkdiensten worden gebruikt. Dit jaar kwamen onder andere voorbij de Oosterkerk in Aalten, De Bining in Oosternijkerk, de Maranathakerk in Castricum, Het Kruispunt in Voorschoten, De Hoeksteen in Maasdijk, De Ark in Schildwolde, de Open Hofkerk in Wolfheze, de Vredevorstkerk in Schiebroek, de Wilhelminakerk in Soest, de Rehoboth in Bellingwolde, de gereformeerde kerk in Zevenhoven, de Hoofdstraatkerk in Warffum, de gereformeerde kerk in Onderdendam en de Pniëlkerk in Scheveningen. Al deze kerkgebouwen zijn recent aan de eredienst onttrokken of worden nog onttrokken.
Sitebeheerder Kok, die dagelijks nieuws brengt over gereformeerde kerken en hun geschiedenis, besloot onderzoek te doen naar het aantal oorspronkelijk als gereformeerde kerk gestichte kerkelijke gebouwen die per 1 augustus 2020 nog steeds dienst doen als kerkelijk gebouw van een gereformeerde kerk of een protestantse gemeente in ons land. Daartoe doorzocht hij alle gemeenten die voorkomen in het Jaarboek 2020-2021 van de Protestantse Kerk in Nederland. Aan de hand van onder andere lijsten met kerkgebouwen en jaar- en gedenkboeken van de Gereformeerde Kerken stelde hij vast welke bedehuizen van oorsprong gereformeerd waren. Hij kwam tot in totaal 509 van oorsprong gereformeerde kerkgebouwen die nog gebruikt worden voor de eredienst binnen de PKN. Daarvan staan verreweg de meeste in de provincies Zuid-Holland (123) en Friesland (81). Daarna volgen Gelderland (53) en Groningen (52). Vervolgens komen Noord-Holland (42), Overijssel (40), Utrecht (38), Drenthe (34), Zeeland (19), Noord-Brabant (17), Flevoland (7) en Limburg (3).
Hoeveel gereformeerde kerken zijn er in totaal gebouwd?
Kok: „Daar is nooit betrouwbaar onderzoek naar gedaan en het heeft ook weinig zin om dat te onderzoeken. Er zijn in het verleden behalve gereformeerde kerken ook talloze kerkgebouwen samen met, bijvoorbeeld, hervormden gebouwd. Een groot aantal daarvan doet nog steeds dienst als PKN-kerk. Deze kerkgebouwen zijn niet meegeteld in het onderzoek. Hetzelfde geldt voor vanouds gereformeerde kerkgebouwen die nu in gebruik zijn bij een ander kerkgenootschap, bijvoorbeeld de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Verder zijn er gereformeerde kerkgebouwen die te klein werden en die, al dan niet op dezelfde plaats, zijn vervangen door een groter kerkgebouw.”
Is het zo dat er de laatste tijd meer vanouds gereformeerde kerkgebouwen buiten dienst zijn gesteld dan hervormde kerkgebouwen?
„Dat is niet onderzocht. Het aantal hervormde kerkgebouwen is vanouds natuurlijk veel groter dan het aantal gereformeerde, maar er zijn ook veel hervormde kerkgebouwen buiten gebruik gesteld.
Als een protestantse gemeente meerdere kerkgebouwen heeft, is het niet vanzelfsprekend welke kerk gaat sluiten. Vanouds hervormde kerkgebouwen hebben vaak een lange historie, ook als dorpskerk, terwijl de jongere oorspronkelijk gereformeerde kerken dikwijls beter voorzien zijn van een goede vergadergelegenheid. Betrekkelijk kort geleden werden diverse gereformeerde kerkgebouwen gekozen als protestantse kerk, bijvoorbeeld in Arnhem, Meppel, Krimpen aan den IJssel, Dronten en Pesse.”
Hoe komt het dat er nog zo veel gereformeerde kerken in Zuid-Holland en Friesland in gebruik zijn?
„Hier hebben Afscheiding en Doleantie het meest wortel geschoten. In Friesland bestonden lange tijd twee gereformeerde particuliere synodes en in Zuid-Holland zelfs drie. Limburg en Noord-Brabant kenden samen maar één particuliere synode, evenals Overijssel en Flevoland.”
Welke tendens ziet u wat betreft kerksluiting?
„Zoals het er nu naar uitziet, zal kerksluiting de komende jaren nog wel doorzetten. Welke keuzes er gemaakt worden, is sterk afhankelijk van de kerkenraden. Verstandige kerkenraden gaan nauwgezet en onbevooroordeeld te werk. Ze laten zich niet leiden door gehechtheid aan een eigen, geliefd kerkgebouw, maar ze onderzoeken nuchter en realistisch de voor- en nadelen van de gebouwen waartussen gekozen moet worden en ze bespreken alles voortdurend transparant met de gemeenteleden.
Als er meerdere kerken in een plaats moeten verdwijnen, is het verstandig om, zo mogelijk, evenwicht te bewaren bij de sluiting van gereformeerde en hervormde kerkgebouwen. Er zijn in ons land rampen gebeurd doordat kerkenraden bij de besluitvorming de ene keer het één besloten en korte tijd later iets heel anders, zoals dat ongeveer tien jaar geleden in Leeuwarden gebeurde. Voorzichtigheid is de moeder van de kerksluiting.”
