De zogenaamde realisten menen dat het begrip ”eigenbelang” centraal staat in de buitenlandse politiek. Zij definiëren dit begrip in termen van machtsrelaties. Eigenbelang biedt de waarnemers van de internationale politiek een handvat. Denken en handelen van regeringsleiders in termen van eigenbelang geven wetenschappers de mogelijkheid om de besluiten na te gaan die deze leiders in het verleden hebben genomen en zullen gaan nemen. Het eigenbelang verleent aan de buitenlandse politiek van een land derhalve een zekere continuïteit.

Kwaliteit
Macht wordt gemeten in termen van onder meer geografische ligging, zelfvoorziening, aantal inwoners, industrieel en militair vermogen. Ook de kwaliteit van het buitenlands beleid speelt een belangrijke rol. Kleine landen kunnen de afwezigheid van sommige pijlers compenseren door kwalitatieve componenten: de kwaliteiten van politieke en militaire leiders.

De mate van macht wordt gemeten aan een samenspel van de aanwezigheid van de verschillende pijlers. Een valkuil is het te veel benadrukken van een van deze pijlers. Ik denk bijvoorbeeld aan geopolitici als Sir Halford Mackinder. In zijn ”Democratic Ideals and Reality” benadrukte hij in 1919 dat ruimte een essentiële voorwaarde voor macht is. Hij constateerde dat regeringsleiders steeds grondgebied probeerden te veroveren. Voor Mackinder had vooral de ruimte in het Euraziatische ”Heartland” een bijzondere betekenis. Het Heartland vormde dan het gebied tussen de Wolga in Rusland en de Yangtze in China, en van de Himalaya tot de Noordelijke IJszee.

Beperkingen
Sinds de vorming van het moderne statenstelsel in de 15e eeuw heeft geen enkel land voor lange tijd zijn wil kunnen opleggen aan de rest van de wereld. De macht van staten kent namelijk haar beperkingen in de vorm van de ”balance of power”. In het Europese statensysteem is deze beperking eeuwenlang toegepast: regeringen sluiten met andere staten allianties om een machtsevenwicht te creëren.

De ”balance of power” heeft nadelen. Zo is hij afhankelijk van het aantal spelers. In Europa zien we in de loop der eeuwen het aantal actoren verminderen: na de Dertigjarige Oorlog in 1648 bedroeg het aantal staatjes in het Duitse rijk circa 350, bij de stichting van de Duitse eenheidsstaat in 1870 slechts 24 staten. Verder leidde de unificatie van Italië in 1859 tot de opheffing van zeven staten.

Met deze vermindering van het aantal spelers werd geleidelijk de structuur van het internationale systeem veranderd: van een multi- in een bipolair systeem. Daardoor verdween ook het verschijnsel van ”the holder of the balance”: de staat die een wippositie innam. Sinds koning Hendrik VIII (1491-1547) heeft Engeland gekozen voor deze grondslag. Sir Winston Churchill zei in 1936 hierover: „Vierhonderd jaren buitenlands beleid van Engeland was gericht tegen de sterkste, meest agressieve macht of alliantie op het Europese continent, en vooral bedoeld om te voorkomen dat de Lage Landen (België en Nederland) in handen van zo’n macht zouden vallen.”

Met het politiek realisme meen ik dat de staat de belangrijkste actor is en zal blijven. Als men de machtscomponenten tussen staten met elkaar vergelijkt, dan springen de Verenigde Staten er uit. Toch zal deze Pax Americana tijdelijk zijn. China, India en Japan zijn de actoren die machtiger worden. Vooral China. De Chinese economie groeit jaarlijks met 9 procent en zal naar verwachting in 2010 aanzienlijk groter zijn dat de Duitse economie.

VS als factor
In Azië zou eenzelfde structuur als vroeger in Europa kunnen ontstaan: allianties die een machtsevenwicht creëren. Frappant is dat ”the holder of the balance” in dit Heartland wel eens de Verenigde Staten kunnen worden. Zij hebben toegang tot het Heartland via militaire bases in Kirgizië Afghanistan en andere GOS-staten.

Ik heb het politiek realisme als toetsingskader gebruikt. Dat betekent niet dat ik met deze stroming instem. Er zitten goede elementen in die vanuit een christelijke visie kunnen worden gebruikt. Bijvoorbeeld dat de mens zondig is en macht zoekt. Het gaat in de bijbelse visie niet om macht, maar om recht en gerechtigheid. Wat betekent dat concreet? Kort gezegd: macht en recht houden elkaar in het Westen in evenwicht. Elders zien we: macht heerst over het recht. Dat gebeurt in ”failing states” of in staten met (partij)dictaturen.

Nu het machtscentrum in de toekomst lijkt op te schuiven naar het Heartland, is het de vraag in hoeverre India en vooral China zich door het internationale recht laten inbinden. Hoewel beide landen mensenrechtenverdragen hebben ondertekend, blijkt uit de praktijk dat ze zich daar niet aan houden. Daarom is het gewenst de controlemechanismen van het verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (Bupo-verdrag) te versterken. Europa kent via de Raad van Europa het Europees Hof van Justitie. Het zou wenselijk zijn dat de OVSE zo’n hof kreeg. Er zijn ook regionale (economische) organisaties in Azië: de Asean en de Saarc. Deze associaties kunnen de route van de EU volgen en trachten te komen tot een gemeenschap van waarden. Een onafhankelijk gerechtshof zou ook in deze regio’s recht en gerechtigheid en het inkaderen van macht aanmerkelijk kunnen bevorderen.

voetnoot (u17(De auteur is beleidsonderzoeker. Dit artikel is een verkorte versie van de bijdrage die volgende week verschijnt in Denkwijzer, studieblad van de Groen van Prinstererstichting, het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie.