Het geduld met Loekasjenko raakt op
De Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko ondervindt onverwachte tegenstand bij de presidentsverkiezingen. Hij neemt het komende zondag op tegen drie vrouwen. „We zijn moe van 26 jaar zwijgen.”
Uit het zicht, achter de naaldbomen, verzamelen duizenden Wit-Russen zich voor een bijzondere verkiezingsbijeenkomst. In de afgelopen 26 jaar zag Wit-Rusland niet eerder zulke massale acties, die door het hele land plaatsvinden. Na anderhalf uur wachten barst in Brest het gejuich, gezang en geapplaudisseer los als presidentskandidate Svetlana Tichanovskaja op het podium stapt. De westelijke stad is haar tweede stop vandaag. Als een popster trekt ze door het land.
In naam van de liefde, zegt ze op het podium in een park, doet ze mee aan de verkiezingen. Haar man, de populaire blogger Sergej Tichanovski, had zich kandidaat gesteld voor de presidentsverkiezingen. Hij belandde in de gevangenis op beschuldiging van het aanvallen van de politie. Vervolgens besloot Tichanovskaja (37) zich kandidaat te stellen, met als doel eerlijke verkiezingen en vrijlating van politieke gevangenen, onder wie haar echtgenoot, in wat wordt gezien als de laatste dictatuur van Europa.
Naast haar in Brest staan Maria Kolesnikova en Veronika Tsepkalo. De eerste was betrokken bij de verkiezingscampagne van oud-bankier Viktor Babariko. Hij kon zich niet registreren als presidentskandidaat en kwam vast te zitten op beschuldiging van financiële delicten. Tsepkalo’s echtgenoot Valeri, een IT-ondernemer, verliet het land uit vrees te worden gearresteerd nadat hij was uitgesloten van verkiezingsdeelname.
Ook de twee vrouwen wierpen zich op als presidentskandidaat. Maar waar Tichanovskaja erin slaagde zich te registreren, werden de andere twee geweigerd. De drie smeedden een verbond en trekken samen op. Niet eerder wist de Wit-Russische oppositie de krachten te bundelen.
Ze reizen door het land, van stad naar stad, van plein naar park. Op hun bijeenkomsten komt verrassend veel publiek af, jong en oud. Deze middag staan er in Brest tussen de naaldbomen naar schatting 20.000 Wit-Russen. De hoop valt van hun gezichten af te lezen: drie vrouwen moeten voor verandering zorgen na 26 jaar hegemonie van president Aleksandr Loekasjenko.
Ken ik angst? roept Tichanovskaja naar haar publiek. Natuurlijk ken ik angst, geeft ze toe. „Elke dag sta ik ermee op.” Angst om net als haar man opgepakt te worden. Ze heeft haar kinderen uit veiligheid naar het buitenland gebracht. „Maar we zijn samen. We zijn moe van 26 jaar zwijgen, moe van het bang zijn. Dat willen we niet meer.” Gejuich tot ver achter tussen de naaldbomen.
Onvrede
Wie luistert naar de deelnemers hoort dat ze vrij willen leven, willen zeggen wat ze denken en stemmen op wie ze willen. Zonder het risico te lopen opgepakt te worden of hun baan te verliezen, zoals talloze anderen onder Loekasjenko.
Angst hield hen stil. Maar daar stappen ze nu overheen. Tichanovskaja’s bijeenkomsten met tienduizenden Wit-Russen weken voorafgaand aan de verkiezingen tonen aan dat de onvrede over Loekasjenko breder leeft. Bij eerdere verkiezingen vonden alleen in de hoofdstad Minsk demonstraties plaats. Vaak rond de verkiezingsdag, met talloze arrestaties en hard ingrijpen door de oproerpolitie. Politiek was iets voor de oppositie in Minsk. De Wit-Rus in de provincie bemoeide zich daar niet mee.
Dit jaar doen ze dat wel. Het coronavirus schudde hen wakker en blijft Loekasjenko achtervolgen. Niet alleen bleek hij besmet, ook de gebrekkige bestrijding van het virus achtervolgt hem. Hij bouwde als president een imago op als vader van het volk die voor zijn mensen zorgt en hen beschermt. Deze reputatie ging aan diggelen.
Sauna
Terwijl de autoriteiten zeiden dat alles goed verliep en Loekasjenko wodka en de sauna aanprees als het beste medicijn, zagen de Wit-Russen hun familieleden overlijden en artsen zonder beschermingsmateriaal werken. Waar omringende landen kozen voor een lockdown en de grenzen sloten, deed Wit-Rusland dat niet.
Dat was nog niet eens zo erg, zegt politiek analist Artjom Sjrajbman (28) in Minsk in een café aan de Dzerzjinskiboulevard, vernoemd naar de oprichter van de geheime dienst in de Sovjet-Unie. „Loekasjenko gaf iedereen, artsen en de oppositie, de schuld, behalve zichzelf.”
Opeens voelden de Wit-Russen zich niet meer veilig onder hun beschermheer. „De inefficiëntie van het systeem, gebaseerd op één persoon, raakte zichtbaar”, stelt Sjrajbman.
Corona brengt meer frustraties naar boven, als een vonk die het vuur ontstak. Wit-Russen hebben genoeg van de arrestaties van journalisten en oppositieleden. Ze vertrouwen er niet op dat Loekasjenko op eerlijke wijze de verkiezingen wint. Ze bekritiseren het gebrek aan onafhankelijke rechtspraak. Hekelen de economische stagnatie en het niet nakomen van beloftes zoals salarisverhogingen. Het geduld met Loekasjenko is op, klinkt het uit de kelen in Brest en andere steden.
„We kunnen nooit in één keer een vakantie betalen. Alles moet op krediet”, zegt Veronika Jermakova (32) na afloop van de bijeenkomst in Brest. Ze is lerares en heeft als een voetbalsupporter een Wit-Russische vlag om haar middel geslagen. Om haar pols draagt ze een witte armband, het oppositiesymbool voor eerlijke verkiezingen. „Ouders kunnen niet direct schoolspullen, zoals een uniform en boeken, voor hun kinderen betalen. Dat gaat op krediet.”
Strategie
Het zijn geen traditionele verkiezingen, zegt Sjrajbman. De brede en vroege protesten, gedragen door jong en oud, de opkomst uit het niets van drie authentieke vrouwen met eerlijke verkiezingen en de vrijlating van politieke gevangenen als enige eis. Een slimme strategie, oordeelt hij. „Tot deze boodschap voelt iedereen zich aangetrokken. De drie hebben geen politieke agenda. Bij voorgaande verkiezingen draaiden het om ideologische verschillen tussen de oppositie. Dat dreef mensen uiteen.” Tichanovskaja zegt het presidentschap niet te ambiëren.
En ze weten zich te organiseren. Op het podium richt Tichanovskaja zich in haar eerste woorden direct tot de inwoners van Brest. „Jullie zijn twee jaar lang het voorbeeld geweest voor de rest van het land.” Weer gejuich tot ver achter de naaldbomen.
Lerares Veronika Jermakova legt uit waar Tichanovskaja op doelt. Twee jaar lang protesteerden de inwoners tegen de komst van een fabriek die volgens de demonstranten voor milieuvervuiling zorgt. Twee keer stonden de autoriteiten het toe om te protesteren. „Op dezelfde plek als nu. Want achter de naaldbomen kan niemand ons zien. Zo slim is de overheid dan ook wel.”
De lokale oppositie, met Jermakova, kwam met een antwoord. „Op zondag gingen we naar het centrale Leninplein. We zeiden niets, geen leuzen. We deelden met zijn allen brood uit aan de vogels. Niets kon de politie doen om ons te arresteren, maar wij maakten wel ons punt.” De acties hadden succes. De bouw van de fabriek werd opgeschort.
In de wijk van Sjrajbman gebeurde iets soortgelijks. Buurtbewoners mobiliseerden zich en protesteerden tegen bouwwerkzaamheden in een park. „Burgers hebben ervaring in het organiseren van protesten en hebben een netwerk opgebouwd via internet.”
Jermakova ziet dat als de grootste winst. „In 2010 stond ik met een kleine groep te protesteren tegen de uitslag van de presidentsverkiezingen. We hadden geen enkel communicatiemiddel. Nu heb je internet en sociale media.”
En zo verzamelen duizenden mensen zich in Brest. Angst voor het coronavirus speelt geen rol. Verdreven door de angst om opgepakt te worden, verdreven door het verlangen naar verandering. Om de deelnemers staan agenten bij dranghekken. Ze houden zich afzijdig. De autoriteiten hebben toestemming gegeven voor de bijeenkomst. Arrestaties vinden daarom niet plaats. Alsof Wit-Rusland een democratie is.
Buitenland
Zonder een vraag af te wachten barst Aleksandr Sjatko (57) in Minsk meteen los over de bijeenkomsten van Tichanovskaja. Hij is vicevoorzitter van Belaja Roes, een publieke organisatie die zich inzet voor de herverkiezingen van de huidige president. In zijn eenvoudig ingerichte werkkamer, met een foto van een rimpelloze Loekasjenko aan de muur, heeft hij een verklaring voor het succes van Tichanovskaja.
Het buitenland financiert haar campagne. Anders kan ze nooit voor alle apparatuur, beveiliging, filmpjes en muziekbands betalen. Hij wijst naar de omringende buren Polen en de Baltische landen. Zij hebben het niet op Loekasjenko, vertelt Sjatko. Niemand in Wit-Rusland heeft zo veel geld. Alleen als je Trump heet, kun je zo’n tournee betalen, beargumenteert hij.
Daarbij, gaat de vicevoorzitter haast onverdroten verder, na maanden van leven onder de beperkingen van een virus hebben mensen zin in amusement. Daarom gaan ze naar Tichanovskaja’s bijeenkomsten. „Deze mensen steunen ons niet en ook haar niet.”
Van politieke gevangenen wil hij niets weten. Babariko en Tichanovski stonden niet aan het hoofd van een politieke partij. Dus kun je hen geen politieke gevangenen noemen. Opgepakte journalisten? Hoezo filmen zij overheidsgebouwen zoals van de geheime dienst en de politie? Dat is geen professionele journalistiek. Ook in andere landen word je bestraft als je op zulke locaties filmt.
Sjatko wijst vaker naar andere landen om zijn argumenten kracht bij te zetten, zonder in te gaan op de situatie in eigen land. Andere landen hadden toch ook moeite om het coronavirus te bedwingen? Waar klopten de cijfers wel? Nergens toch? De Wit-Russische gezondheidszorg kon de uitbraak aan.
Na doorvragen geeft hij schoorvoetend toe: Ja, Loekasjenko heeft in het begin van de uitbraak fouten gemaakt. „Hij had moeten hameren op het dragen van mondkapjes en het houden van afstand. Dat heeft zijn imago geschaad.”
Rekensom
Hij is er gerust op dat de 65-jarige Loekasjenko zondag wint en baseert dat op een eenvoudige rekensom. Alle leden van vakbonden, jongerenorganisaties, Belaja Roes, het leger, de politie en hun familieleden stemmen op de president. „Dat moet zelfs in het slechtste scenario genoeg zijn voor de zege. Loekasjenko heeft het helemaal niet nodig om de verkiezingen te vervalsen.”
In Brest zingen de 20.000 elkaar moed in voor zondag. „We hebben lief! We kunnen het! We zullen winnen!” luidt de meest gezongen leuze. Te horen tot ver voorbij de naaldbomen.
Dit is het eerste deel van een tweeluik over de presidentsverkiezingen in Wit-Rusland. Zaterdag deel 2.
