„Het is een wondermiddel. Tot op zekere hoogte.” Anesthesioloog en intensivist Jan Beute (64) is laaiend enthousiast over enoximon (merknaam: Perfan).

Beute –zijn collega’s noemen hem Jan Perfan– heeft al drie decennia ervaring met het middel. Dat begon in het stadsziekenhuis OLVG in Amsterdam, waar hij na zijn geneeskundeopleiding en specialisatie voor anesthesie in 1991 terechtkwam. Daar werd enoximon veel gebruikt bij ic-patiënten met hartkwalen, longaandoeningen of met bloedvergiftiging (sepsis). „Patiënten die het middel kregen, konden eerder van de ic af.”

Anesthesioloog prof. Chris Stoutenbeek, destijds ic-hoofd aan het OLVG, vermoedde dat het middel weleens zou kunnen helpen tegen benauwdheid bij astma. Beute ontdekte dat dit inderdaad zo is. Sinds 2012 heeft hij 62 astmapatiënten succesvol met enoximon behandeld.

Beute memoreert een van de eerste patiënten bij wie bleek dat enoximon echt iets deed bij astma. Het ging om een vrouw uit Zaandam die een levensbedreigende astma-aanval kreeg, een zogenaamde status astmaticus. „Ze kon niet meer praten, zo benauwd had ze het. Haar zus, die ook astma had, was eerder aan hetzelfde overleden. Alle andere, traditionele middelen hadden gefaald en als laatste redmiddel dacht ik aan enoximon. Ik gaf haar één ampul met 100 milligram. Binnen een minuut sloeg het aan. Ze ademde weer normaal en maakte weer mooie volzinnen.”

Borstkanker

In het MC Zuiderzee in Lelystad maakt Beute mee dat een vrouw met ernstig astma aan borstkanker moet worden geopereerd. Niet ongebruikelijk is dat astmapatiënten na zo’n operatie nog drie dagen tot een week beademd op de ic liggen om bij te komen. Hij vraagt haar of zij het goed vindt dat ze vlak voor de operatie een injectie met enoximon krijgt. Ze stemt ermee in. Beute: „Na de operatie kon ze zelfstandig ademhalen en hoefde ze niet naar de ic.”

Een verpleegkundige die erbij is, onthoudt wat ze heeft gezien. Haar zus van 34 jaar had al heel lang ernstig astma, en haar longarts had haar als onbehandelbaar opgegeven. „Ze was stervende. De verpleegkundige kwam naar me toe en zei dat ze gezien had wat enoximon kon doen. Ze vroeg of ik bij haar zus, die thuis lag, wilde langskomen. Dat deed ik. Maar ja, normaal dien ik het middel intraveneus toe. Hoewel er vroeger wel tabletten van bestonden, is het middel nu alleen vloeibaar verkrijgbaar. Dus wat deed ik? Ik gaf haar vruchtensap met Perfan erin. Met onmiddellijk resultaat. Van paars werd ze roze. Ze begon weer normaal te praten, terwijl ze eerst geen zin kon uitspreken. De periode ervoor kon ze niet werken en lag ze almaar op bed. Vier maanden nadat ze Perfan kreeg, brak ze haar middenvoetsbeentje. Tijdens het sporten.”

Doorligplekken

Toen kwam corona. ”Jan Perfan” moet gelijk aan Perfan denken. Zou dat niet kunnen helpen tegen deze longziekte? Vier coronapatiënten zijn zo ernstig ziek dat ze beademd zouden moeten worden op de ic. In het ziekenhuis waar Beute werkt –dat niet bij name genoemd wil worden– is het gebruikelijk dat patiënten die met hartproblemen naar de ic moeten, enoximon krijgen. Ook de vier coronapatiënten komen in aanmerking. Omdat Covid een nieuwe ziekte is, worden ze er extra over ingelicht. Beute: „Binnen tien minuten tot een halfuur trad er verbetering op en kregen ze het minder benauwd. Geen van hen hoefde meer op de ic in slaap te worden beademd. Terwijl twee van de vier COPD-patiënten waren.”

Na de toediening per infuus moesten de patiënten nog twee tot vijf dagen op de ic en vervolgens op de gewone afdeling herstellen, vertelt Beute. „Daarna konden ze naar huis. Ongelooflijk. Andere coronapatiënten liggen gemiddeld twee tot vier weken op hun buik aan de beademing. Met alle mogelijke gevolgen van dien: weefselschade, risico op infecties, doorligplekken, beschadiging aan de ogen enzovoort. En dan heb ik het nog niet over de eventuele gevolgen op de lange termijn, zoals hart-, nier- en longproblemen, vermoeidheid en psychische klachten. We hebben patiënten gezien die genazen van corona, naar huis konden, maar later opnieuw op de ic aan de beademing moesten vanwege de restschade. Anderen moesten acht weken op revalidatie. Met enoximon kun je al die problemen voor een groot deel voorkomen.”

Vochtophoping

Dr. Alex KleinJan, onderzoeker aan het Erasmus Medisch Centrum, heeft uitgezocht wat enoximon precies doet. „We wisten al dat de familie van deze middelen –de zogenaamde fosfodiësterase-3-remmers– ervoor zorgt dat gladde spieren zich ontspannen en bronchiën in de longen zich verwijden.” Met dierproeven, gesubsidieerd door Stichting Astma Bestrijding, ontdekte hij dat enoximon daarnaast ontstekingen in de longen onderdrukt, waardoor bloedvaten minder gaan lekken. „Dit voorkomt vochtophoping. Bij ernstig zieke coronapatiënten zie je dat ze als het ware verdrinken in hun eigen vocht. Bovendien stimuleert enoximon de afvoer van slijm, zodat het niet in de longen zakt.”

KleinJan adviseert om coronapatiënten zo vroeg mogelijk met enoximon te behandelen, liefst zodra ze met benauwdheidsklachten op de longafdeling komen. „Dan verwacht ik het meeste effect.”

Beute zal het middel standaard blijven toepassen bij volgende coronapatiënten, ter bevestiging van de vier eerdere succesgevallen. De vervolgstap is mogelijk een grote studie, in samenwerking met een academisch ziekenhuis.

De intensivist verwacht niet dat enoximon bij iedereen even goed aanslaat. „Net als bij elk medicijn zal het bij de een beter werken dan bij de ander. We gaan ervan uit dat minimaal 30 tot 40 procent van de mensen niet aan de beademing hoeft. Waarschijnlijk ligt het percentage hoger.”

Beute: „We denken na dertig jaar ervaring met enoximon, waarvan nu acht jaar bij astma, dat het ook kan aanslaan bij corona. Blijkt dit op basis van goede studies ook zo te zijn, dan zou dat revolutionair zijn voor beide ziektes. Er is een enorme populatie aan astmapatiënten wereldwijd. Al zou je daar een derde deel van helpen, dan is dat al fantastisch.”

Ook KleinJan denkt dat enoximon een gamechanger kan gaan worden op het gebied van astma en corona. „Het is bizar wat het doet.”

Astmapatiënten die interesse hebben in enoximon, kunnen contact opnemen met Beute (enoximon.bmr@gmail.com). „Bij het innemen van de eerste dosis ben ik altijd zelf aanwezig, zodat ik kan kijken of alles goed gaat. Daarna is het op recept verkrijgbaar bij de apotheek. Het wordt vergoed door de zorgverzekeraar.”

Hulpmiddel tegen corona en astma te goedkoop voor succes

Anesthesist Jan Beute zou enoximon graag breder –binnen en buiten Nederland– willen inzetten tegen corona en astma. Dat dit niet lukt, is volgens hem vooral een geldkwestie. „Het middel is eigenlijk te goedkoop. De farmaceutische industrie is er daarom niet in geïnteresseerd. Als ik het middel aanbied aan een grote farmaceut, kan het zijn dat deze het op de plank legt en verder gaat met een ander, duurder middel dat meer oplevert.”

Voor de indicatie astma is het middel nog niet geregistreerd en valt het onder zogenaamd off-labelgebruik. „Daar mag je geen reclame voor maken. Dus blijft het middel onbekend. Het is haast een vicieuze cirkel waarin we zitten: er is geen geld voor het benodigde onderzoek, dus is registratie lastig en langdurig, dus is reclame niet toegestaan. Met als gevolg dat er moeilijk geldschieters te vinden zijn.”

Bovendien zijn artsen heel terughoudend in het gebruik van het middel. „Vooral longartsen willen dat alles netjes volgens de protocollen verloopt. Dat betekent dat off-labelgebruik argwanend wordt bekeken.”

Ook dr. Alex KleinJan, onderzoeker bij het Erasmus Medisch Centrum, zou graag willen dat het middel op meer plekken wordt ingezet, maar hij ervaart daarbij veel tegengas. „Het ene ziekenhuis zegt: Dit is wat voor academici. Die zeggen vervolgens: Wij hebben al ons eigen onderzoek. Het Longfonds gaf aan: Dit is wat voor het bedrijfsleven. De Big Farma stuurt de zorg aan, en dat is heel geldgedreven.”

Daarnaast speelt mee dat artsen al snel naar de bijsluiter kijken en schrikken als ze de bijwerkingen bij hartfalen zien. KleinJan: „Deze bijwerkingen zijn gebaseerd op een studie van dertig jaar geleden, waarbij doses van meer dan 2000 milligram werden gebruikt. Een 200 keer kleinere hoeveelheid is echter al voldoende om benauwdheid te verminderen.”

„Ik had het heel benauwd, maar knapte binnen vijf minuten op”

Erik Stuurbrink (46) is de eerste coronapatiënt die is behandeld met enoximon. Met succes.

Het is zondagavond 3 mei als Stuurbrink het opeens heel benauwd krijgt. „Alsof er een heel strakke band om mijn borstkas werd aangetrokken.” De dagen erop gaat het bergafwaarts. „Ik kreeg hoge koorts en hoestbuien. Droge hoest had ik, zonder slijm.”

Vrijdag belt de reformatorische Opheusdenaar de huisarts, die hem direct doorverwijst naar het ziekenhuis. Daar wordt het vermoeden bevestigd dat hij corona heeft.

Stuurbrink komt op de Covid-afdeling te liggen. Als hij na een week lijkt op te knappen, mag hij een stukje lopen. Maar nog geen 6 meter bij zijn bed vandaan zakt hij in elkaar. Na een „zeer pijnlijke” polsprik blijkt dat hij maar 60 procent zuurstofverzadiging in zijn bloed heeft. Ook zijn beide longen aangedaan.

Zondag gaat hij nog verder achteruit. „Ik kon geen twee woorden meer zeggen.” Die middag wordt besloten dat hij naar de ic moet. De vader van zes kinderen neemt afscheid van zijn vrouw. „Ik was stervende, stond in mijn status. De kans was groot dat ik dit niet zou halen.”

Voordat hij naar de ic moet, spreekt hij intensivist Jan Beute. Die vraagt of hij het goed vindt enoximon, een middel dat de zuurstofvoorziening bevordert, te gebruiken in het kader van corona. Ook zijn vrouw is bij de keuze betrokken. Ze gaan akkoord. Om halfdrie krijgt Stuurbrink op de ic enoximon via een infuus toegediend, in combinatie met hogedrukzuurstof. „Ik had het heel benauwd, maar voelde me binnen vijf minuten opknappen. Binnen tien minuten kon ik een paar zinnen zeggen. Ik hoefde niet onder narcose aan de beademing. Ik ben er erg dankbaar voor dat het medicijn zo snel aan mocht slaan. Dat is niet in woorden uit te drukken.”

Stuurbrink blijft nog tot dinsdag op de ic liggen, waar zijn zuurstof goed in de gaten wordt gehouden. „Dinsdagmiddag lag ik weer op de zaal. Vrijdag kon ik naar huis.”

De Opheusdenaar heeft nog wekelijks fysiotherapie aan huis. Ook de huisarts en de diëtist blijven hem volgen. „Gelukkig had ik geen intensief revalidatietraject nodig. Wel heb ik het nog steeds bij vlagen benauwd. Ik moet erop letten dat ik niet te veel doe. Het blijft een nare ziekte, maar ik ben gespaard gebleven.”