Een V-vormig spoor verplaatst zich door de brede sloot, met daarachter een rij kleine v’tjes: een moedereend met kuikens. De schattige donsballetjes beginnen al wat op hun moeder te lijken, met echte veren. Van de twaalf kuikens zijn er nu, een paar weken nadat ze uit het ei kropen, nog maar vijf over. Snoeken, reigers en allerlei ander gespuis loeren op ze. Dat is de natuur. Of is er meer aan de hand?

„In de afgelopen dertig jaar is het aantal wilde eenden met zo’n dertig procent afgenomen”, vertelt Erik Kleyheeg (1987), onderzoeker bij Sovon en coördinator van het Jaar van de Wilde Eend. „Toch weten we verbazend weinig over deze zo bekende soort. Er worden allerlei mogelijke oorzaken geopperd voor de achteruitgang. Zoals de aanwezigheid van veel roofdieren. Of het voeren van brood waardoor mannetjeseenden niets beters te doen zouden hebben dan met zo veel mogelijk vrouwtjes paren, ook als die jongen hebben. Maar het probleem is waarschijnlijk ingewikkelder.”

Zelf denkt hij dat veranderingen in de landbouw een grote rol kunnen spelen: intensivering zorgde aanvankelijk voor meer voedsel, maar lijkt nu in het nadeel van de eenden door te slaan.

Kuikens

In elk geval lijkt het erop dat er te weinig kuikens groot worden. Daarom is in 2016 begonnen met tellingen van kuikens, gekoppeld aan hun leeftijd, om bijvoorbeeld te achterhalen wat de kwetsbaarste leeftijd is. Om voor dit onderzoek extra hulp van burgers te verwerven –burgerwetenschap– treden Sovon en Vogelbescherming dit jaar veel naar buiten met nieuws over wilde eenden en de manieren waarop burgers kunnen bijdragen aan de kennis.

En dat slaat aan. Zo gebruiken al zo’n duizend mensen de applicatie KuikenTeller (te vinden via jaarvandewildeeend.nl) om waarnemingen door te geven, en meer hulp is welkom. „Een vogelaar kijkt misschien liever naar zeldzame soorten, maar voor veel mensen zijn de eendjes in de vijver de eerste kennismaking met de natuur. Eendenkuikens zijn schattig, dus mensen vinden het naar als kuikens doodgaan.”

Door zijn telescoop tuurt Kleyheeg de sloten af in het veenweidelandschap van Polder Den Hoek bij Bergambacht, een vogelrijk natuurreservaat. „Toen ik hier vorige week een rondje deed telde ik maar liefst twintig tomen met eendenkuikens. Tamelijk bijzonder.” Ook nu ontwaart hij tussen de weidevogels meerdere moedereenden met kuikens, maar ze blijven op afstand.

Man-vrouw-verhouding

Het project, waar Kleyheeg heel wat vrije tijd in steekt, heeft nog een tweede speerpunt: man-vrouw-verhouding. „Bij veel eendensoorten zie je meer mannetjes dan vrouwtjes. Bij tafeleenden blijkt in Nederland de verhouding zelfs 70:30 te zijn. Voor de wilde eend heb ik net de eerste berekening gemaakt over januari en februari: 60:40. Net als bij andere grondbroeders is er een eenvoudige verklaring voor: broedende vrouwtjes zijn kwetsbaar. De vraag is nu of eendensoorten die in aantal achteruit gaan een erg scheve geslachtsverhouding hebben.”

Voor een vergelijking wordt ook de krakeend bij het Jaar van de Wilde Eend betrokken, een tot voor kort schaarse soort die echter aan een opmars bezig is. Bij de krakeend zijn beide geslachten min of meer bruin, met een witte vleugelvlek, de spiegel. Wat maakt de krakeend op dit moment succesvoller dan de wilde eend? De minder scheve man-vrouwverhouding, die slechts 53:47 bedraagt? Het latere broedtijdstip, waardoor de vegetatie meer schuilmogelijkheden biedt voor kuikens?

De onderzoekers publiceren in het najaar hun resultaten, maar er zijn ook nog veel speculaties die moeten leiden tot hypothesen voor vervolgonderzoek, dat er als het aan Kleyheeg ligt zeker komt. „Plus concrete adviezen voor hoe eenden en hun kuikens kunnen worden geholpen. Bijvoorbeeld door te kiezen voor flauwe oevers waar kuikens gemakkelijk tegenop kunnen klimmen en ze niet onderkoeld raken door te lang in het water te blijven.

De wilde eend is volgens Kleyheeg juist door zijn algemene voorkomen een indicatorsoort voor de basiskwaliteit van de natuur. „Gaat het goed met de wilde eend, dan gaat het goed met de natuur.”