„Je bent gek dat je gaat. Als er een corona-uitbraak komt, kun je misschien niet meer terug.” Dergelijke reacties krijgt Marie-José van der Veer uit Hilversum, als ze in april in haar omgeving vertelt dat ze van plan is als vrijwilliger voor de organisatie Global Aid Network (GAiN) naar Lesbos te gaan. Ze laat zich er niet door ontmoedigen. „Hulp in het kamp is hard nodig.”

Op Lesbos zat Van der Veer, die afgelopen week terugkeerde uit Griekenland, eerst twee weken verplicht in quarantaine. Daarna werkte ze vier weken in kamp Moria, dat inclusief de omringende olijfgaarden bijna 20.000 vluchtelingen en migranten herbergt. Vanuit GAiN zette ze zich in voor een project van Artsen Zonder Grenzen (AzG). „Ons belangrijkste doel was quarantaineplekken inrichten. Ook hebben we hygiëneproducten uitgedeeld aan alle gezinnen.”

Lees ook

Haagse wake voor aandacht problematiek van vluchtelingen

Inmiddels telt Moria negen ”isolatiestations” met elk vijf bedden, zegt Van der Veer. Vluchtelingen die klachten hebben die op corona lijken, worden in die speciale, afgezonderde tenten getest en verblijven er in afwachting van de uitslag in quarantaine. Dagelijks melden zich mensen, waarbij er vooralsnog bij niemand corona werd vastgesteld. „Het is een wonder dat er nog geen uitbraak is. Daar zijn we heel blij mee. Maar de angst dat het mis gaat, blijft.”

Dat laatst onderschrijft Hanneke Mauritz uit Opheusden, die sinds 2017 voor de Griekse hulporganisatie EuroRelief op Lesbos werkt. Ze zegt dat ngo’s in maart alle reden hadden om massaal de noodklok te luiden over een dreigende corona-uitbraak in kamp Moria, nadat het gevreesde virus bij een Griekse eilandbewoner was vastgesteld. Zo deden acht Nederlandse organisaties, waaronder AzG, Defence for Children en VluchtelingenWerk Nederland, een oproep om vluchtelingen uit Moria „zo snel mogelijk te evacueren.”

Ferm optreden

Dat een corona-uitbraak in het overbevolkte kamp tot nu toe uitbleef, schrijft Mauritz vooral toe aan het „ferme optreden” van de Griekse overheid, die in het hele land effect heeft. „Griekenland heeft in een vroeg stadium, veel eerder dan Nederland, vergaande maatregelen genomen, zoals het sluiten van scholen.” Ze wijst erop dat in heel Griekenland 187 mensen zijn geregistreerd die aan corona zijn overleden. „Dat is ontzettend weinig in vergelijking met andere Europese landen, terwijl Griekenland een relatief oudere bevolking heeft.”

Door overheidsmaatregelen was Lesbos de afgelopen maanden „grotendeels afgesloten” van de rest van de wereld. Grieken mochten niet van het ene eiland naar het andere reizen. Nieuwe internationale vrijwilligers moesten eerst twee weken in quarantaine. En vluchtelingen die vanuit Turkije in bootjes aankomen, worden –nog steeds– eerst naar een afgezonderd deel van het eiland gebracht en pas na enkele weken quarantaine naar kamp Moria.

Dat Griekenland sinds 15 juni de coronaregels stapsgewijs opheft of versoepelt, baart Mauritz zorgen. Zo hoeven reizigers uit een aantal landen sinds kort niet meer standaard twee weken na aankomst in quarantaine. „Het toeristenseizoen is deze week officieel begonnen, terwijl de coronacrisis niet voorbij is. Dat er de komende tijd weer meer internationaal verkeer mogelijk is, brengt extra risico’s mee. De angst voor een corona-uitbraak is daardoor nu sterker dan toen het eiland grotendeels in lockdown zat.”

Met verbazing nam Mauritz kennis van de theorie van statisticus en sociaal geograaf Maurice de Hond. Hij stelde recent op zijn website dat er geen grote uitbraak is geweest in vluchtelingenkampen, onder meer omdat mensen daar vaak in niet gesloten ruimtes verblijven, zonder ramen en dus met goede ventilatie. „Pure onzin”, stelt Mauritz. „Niet iedereen woont in tentjes of zelfgebouwde onderkomens. In Moria zijn ook gedeelten waar mensen met z’n tienen in een afgesloten cabine slapen, zonder ventilatie. Als je daar ’s ochtends binnenstapt, loop je tegen een muur van slaaplucht aan.”

Noodkreet

De noodkreet die AzG en andere ngo’s in maart lieten horen, is onverminderd actueel, zegt Marco Sandrone, AzG-woordvoerder in Moria. „Het is verrassend dat er nog geen corona in het kamp is vastgesteld, maar het risico is onverminderd aanwezig. Er hoeft maar één patiënt te zijn en het gaat mis.”

De Italiaan noemt het testen van mensen met klachten belangrijk om het risico op een corona-uitbraak te verminderen, maar benadrukt dat dit niet voldoende is. Hij wijst op het tekort aan sanitaire voorzieningen in het kamp en de aanwezigheid van „duizenden” kwetsbare personen, onder wie ouderen en chronisch zieken. Ook zegt hij dat onder meer het aantal ic-bedden op Lesbos bij een uitbraak van het virus onvoldoende is. „Kwetsbare groepen moeten per direct worden overgebracht naar adequate opvangplekken, als het niet op Lesbos kan, dan op het vasteland. Het is een gebrek aan verantwoordelijkheid van de Griekse overheid en de Europese Unie dat dit niet gebeurt”, stelt Sandrone.

Onder de bewoners van Moria is de angst voor corona blijvend aanwezig, zeggen hulpverleners. „Al merkte ik dat de angst voor geweld in het kamp bij velen groter is en dat mensen zich vooral druk maken om zaken als onderdak en hun dagelijkse levensbehoeften”, relativeert Marie-José Van der Veer.

Ze ontmoette echter ook mensen in het kamp die actief zijn in de strijd tegen corona, onder wie een Afghaanse apotheker. „Enkele vluchtelingen hebben zelf een quarantaineplek opgezet, al is die nog niet goedgekeurd door de autoriteiten. Onder de naam Moria Corona Awareness Team geven ze voorlichting en delen mondkapjes uit.”

Gebed

Mauritz wijst behalve op de noodzakelijke preventieve maatregelen op het belang van gebed. „Er is veel gebeden voor de bescherming van Moria tegen het coronavirus. Dat er tot nu toe geen besmettingen zijn vastgesteld, zie ik als verhoring. Maar het risico is niet geweken en daarom blijft gebed nodig.”

Op deze Wereldvluchtelingendag mag de aandacht voor ontheemden zich volgens Mauritz niet beperken tot de dreiging van corona. Ze wijst erop dat het aantal vluchtelingen en migranten dat vanuit Turkije op Lesbos aankomt, de laatste weken weer toeneemt. De hulpverlener signaleert dat „de sfeer tussen Turkije en Griekenland grimmiger wordt” en dat vluchtelingen daarvan de dupe worden. Ze ziet geregeld beelden en hoort verhalen over bootjes die uren op zee dobberen, nadat de motor er door de kustwacht uit zou zijn gehaald. „Daarbij zijn mensenlevens in gevaar.”

Bovendien steekt het Mauritz dat „de slechte situatie waarin vluchtelingen op de Griekse eilanden bivakkeren, blijft voortbestaan. Elk jaar komt er een aantal ministers of andere hoogwaardigheidsbekleders langs om de situatie in Moria te bezien, maar er verandert niets. Dat vind ik zorgelijk en beschamend.”