Ik denk aan afstandsonderwijs, aan thuiswerken, aan onlinekerkdiensten met geluid en beeld. En, nog ingrijpender, aan de veranderende sociale normen, de verminderde directe contacten, het gebrek aan fysieke ontmoeting en aanraking, met name van kwetsbare mensen. Wat zal hiervan blijven als de crisis voorbij is en wat zal weer teruggaan naar voorheen?

Sommigen zien de crisis ook als een kans, helaas niet altijd positief. Van de Canadese journaliste Naomi Klein verscheen daarover een artikel in de Groene Amsterdammer. Klein is bekend om haar radicale kritiek op het neoliberale economische systeem. Zij wijst erop dat de grote technologiebedrijven op het gebied van ICT en kunstmatige intelligentie (AI), zoals Microsoft, Google en Amazon, de crisis proberen te benutten voor een enorme expansie van hun technologische mogelijkheden.

Proefpolder voor de ‘zegeningen’ van de moderne ICT/AI lijkt de Amerikaanse staat New York te worden. De gouverneur, Andrew Cuomo, heeft een commissie benoemd met de voormalige Google-CEO Eric Schmidt als voorzitter, die de post-Covid-19-werkelijkheid van de staat New York moet gaan vormgeven. Daarbij ligt de nadruk op het permanent integreren van technologie in elk aspect van het bestaan van de burgers. Men denkt dan aan telegeneeskunde en teleonderwijs. En natuurlijk aan winkelen via internet. Alles zoveel mogelijk contactloos, want mensen kunnen elkaar besmetten met gevaarlijke virussen zoals Covid-19. En natuurlijk is hiervoor een snelle toepassing van 5G onontbeerlijk.

De welgestelden kunnen zich meer en meer in eigen huis opsluiten. ”My home is my castle.” Minder openbaar vervoer, dus minder chauffeurs en machinisten en dergelijke. Minder docenten, minder zorgverleners en minder personeel in de winkels. Meer pakketbezorgers, pizzakoeriers en magazijnwerkers in de grote opslag- en distributiecentra. En ”verdozing” van het landschap. En natuurlijk de ICT’ers, liefst in goedkope landen, die gaan doen aan ”datamining”, dat wil zeggen analyse van de ”big data” die verkregen worden door al het onlinewerken te registeren. Want elke klik, elke zoekactie, elke reactie op een onderwijsprogramma, ons consumptiepatroon, onze muziekvoorkeuren en via bewakingsapps ons gaan en staan in de publieke ruimte worden geregistreerd en gebruikt om ons profiel bij te werken. Dat profiel wordt afgeleid uit wat ik daadwerkelijk doe achter mijn digitale apparaten. China gebruikt deze mogelijkheden al vergaand voor bewaking van de burgers.

Met andere woorden, de nieuwe media gecombineerd met AI dreigen te leiden tot een bijna-goddelijke (Psalm 8) vorm van alwetendheid wat betreft ons gedrag. Op de vraag hoe betrouwbaar de conclusies op grond van die data zijn, hoop ik in een volgende column terug te komen.

Klein constateert dat deze technologische ontwikkeling aanvankelijk werd bepleit met een verwijzing naar de snelle ontwikkelingen in China. Dit land dreigt de VS in te halen en marktleider te worden en zo ook de koers van de technische ontwikkelingen sterk te beïnvloeden. Immers, in de ICT-wereld geldt: ”the winner takes it all.”

Maar recent gingen die CEO’s de coronapandemie als argument gebruiken. Door al die nieuwe onlinemogelijkheden hebben we, voor de zekerheid, nauwelijks nog directe ontmoetingen nodig met mensen die niet behoren tot onze eigen kringetjes van voortdurend bewaakte, gezonde mensen. In zo’n samenleving zijn ontkenning van onze lichamelijkheid, isolatie en vereenzaming geïnstitutionaliseerd. De naaste, de barmhartige Samaritaan, die we nodig hebben om als mens te overleven, ontmoeten we niet meer. En de naaste in nood voor wie wij een barmhartige Samaritaan moesten zijn, is geheel buiten beeld geraakt. Zouden we dan de grote Barmhartige Samaritaan, van wie onze ziel en zaligheid letterlijk afhangen, nog wel ontmoeten?

Voor zover dit beeld reëel is, gaat het om een beangstigende ontwikkeling!

De auteur is emeritus bijzonder hoogleraar Christelijke ethiek, WUR.