Media duikelen over elkaar heen sinds het dagblad Trouw op 9 mei een artikel bracht over de corona-uitbraak onder leden van het Amsterdams Gemengd Koor. Tot dan toe was het sentiment anders: koren kwamen niet bij elkaar vanwege het verbod op samenkomsten van meer dan drie personen. Het bericht over genoemd koor werd later uitgebreid met reportages over het zwaar getroffen mannenkoor De Lofzang uit Heerde. Zingen kreeg een stigma: onveilig, ongezond.

Er zijn onderzoeken die aantonen dat samen zingen de activiteit gunstig verhoogt in de hersengebieden die ook een rol spelen bij zelfregulatie, autonomie en zelfreflectie (neuropsycholoog dr. E. Scherder). Koorzangers voelen zich sterk en verbonden en ervaren zelfregie. Kankerpatiënten wordt om die reden aangeraden op een koor te gaan. In 2008 concludeerde de Goethe-Universität in Frankfurt op basis van haar koorzangonderzoek dat zingen goed werkt tegen stress én de weerstand verhoogt. Zingen versterkt zelfs het immuunsysteem!

Superverspreiders?

Zingen is gezónd. Maar is het wel véilig op dit moment? De koren in Amsterdam en Heerde waren immers superverspreiders? Dit beeld werd de afgelopen tijd consequent neergezet. Steeds werd de suggestie gewekt dat er een direct oorzakelijk verband bestaat tussen zingen en besmet raken. En op basis van deze beeldvorming en aannames zijn helaas wél beslissingen genomen: in sommige schoolklassen wordt niet meer gezongen, de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) adviseert niet te zingen in kerkdiensten en minister Van Engelshoven schreef afgelopen week aan de Kamer dat zingen verboden was (ongrondwettelijk).

Inmiddels is dit standpunt uiteraard aangepast, maar het is opvallend dat ook de minister zich baseert op angst en incidentele berichtgeving. Er ligt geen wetenschappelijke onderbouwing onder haar brief, ook niet onder het advies van de PKN. Gelukkig laat Van Dissel zich niet verleiden tot een oordeel op basis van incidenten, hoe tragisch die ook zijn. Want de hamvraag is: dragen aerosolen (microdruppeltjes) het virus over? Het RIVM gaat ervan uit dat vooral de grote druppels het coronavirus verspreiden. Deze halen lang niet de anderhalve meter. Aerosolen kunnen lang blijven hangen in de lucht, maar een groot aantal studies toont volgens Van Dissel aan dat eventueel aanwezig erfelijk materiaal van het coronavirus in aerosolen met geen mogelijkheid iemand ziek kan krijgen. Als dirigent vaar ik op deze expertise, het is immers niet mijn vakgebied.

Zingen is geforceerd stemgebruik, aldus enkele bewindslieden. Vanuit mijn vakgebied kan ik u zeggen dat zingen allesbehalve geforceerd stemgebruik is. Zingen lijkt veel op gecontroleerd spreken op toonhoogte.

Oorzaak van besmetting

Nuance is lastig voor snelle media, want we hoorden in koor: „Zingen is onveilig, kijk maar naar Amsterdam en Heerde.” Daarom een kort overzicht van enkele feiten. In de week voor genoemd concert in Amsterdam werden ruim vijftien koorleden ziek. Nog eens dertig leden meldden zich ziek op de concertdag. Tijdens de pauze van een generale repetitie in een school stonden koor, orkest en solisten zeer dicht op elkaar in de koffiepauze. Onder hen dus minstens dertig zangers die in de repetities ervoor het virus al hadden verspreid. Hoe? Er is zoveel te bedenken. Van de duizend concertbezoekers werd overigens niemand ziek.

De dirigent van het mannenkoor in Heerde liet me weten dat de besmette koorleden met name de groep was die gezamenlijk in de koffieruimte dronk. De andere groep borrelde bij het drankloket. Dit was de ”niet-besmette groep”. Dit loket bevindt zich echter juist in de repetitieruimte, dus de ruimte waar is gezongen.

Duizenden koren gingen door tot aan de lockdown. Bij deze ongeveer 21.000 koren is vrijwel niets misgegaan. Uiteraard waren er bij deze koren ook besmette mensen, maar het lijkt er eerder op dat omstandigheden rónd het zingen een oorzaak van besmetting zijn in plaats van het zingen zelf.

Protocollen

Intussen wil dit niet zeggen dat de koorsector dicht moet blijven. Er zijn protocollen geformuleerd op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten en buitenlandse koorzangprotocollen (RIVM, Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk). Belangenbehartigers van de korensector zitten deze week om tafel met het Outbreak Management Team en ministerie van OC&W om goedkeuring van deze protocollen te bewerkstelligen.

In afwachting daarvan zijn vele koorbesturen en dirigenten alvast voorbereidingen aan het treffen om nog voor de zomer in klein verband, met voldoende afstand van elkaar, in goed geventileerde ruimtes of eventueel buiten, met inachtneming van alle voorschriften, te kunnen beginnen met de repetities, die eventueel kunnen worden gestreamd voor hen die nog niet willen of kunnen komen. Er is vanzelfsprekend alle ruimte en respect voor ieders persoonlijke standpunt hierin.

Met de juiste protocollen kan het koorleven weer op gang komen en zullen de voorzichtigen en de vroege starters uiteindelijk ook weer bij elkaar komen. Dit is goed voor de gehele koorsector, maar bovenal voor de collectieve gezondheid!

De auteur is dirigent en artistiek leider van Ars Musica, docent aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag en dirigeert verschillende ensembles.