Prof. dr. Paul Frissen, hoogleraar bestuurskunde in Tilburg: „Wie mij kent, weet dat mijn eerste neiging niet is om machthebbers te complimenteren voor hun gedrag. Toch is mijn oordeel over het optreden van premier Rutte in deze omvangrijke crisis positief. Slechts hier en daar ontwaar ik een verbeterpunt.

Lees ook

Crisisbestrijder Rutte oogst lof, maar blijft dat zo?

Rutte maakt duidelijk dat de omgang met deze crisis alleen succesvol kan zijn als iedereen daaraan bijdraagt. Dat sluit aan bij een lange bestuurlijke traditie in Nederland van zelfsturing. De verzuiling is daar ook een voorbeeld van, evenals het poldermodel waarin werkgevers en werknemers met elkaar overleggen.

Rutte deed op enig moment de fameuze uitspraak dat de regering voor 100 procent beslissingen moet nemen met 50 procent kennis. Daarmee maakte hij duidelijk dat de beslissingen die de regering neemt in de kern politiek van aard zijn en niet wetenschappelijk en rationeel. Deskundigheid is dus wel van belang om beslissingen te legitimeren. Dat past goed bij de Nederlandse traditie om niet te veel grote verhalen op te hangen, maar vooral praktische, technocratische politiek te bedrijven. De tijdelijke benoeming van de PvdA’er Van Rijn als minister van Volksgezondheid in het kabinet is in dat opzicht een meesterzet.

De balans is wel precair. Als straks de tegenstellingen toenemen omdat de economie toch hele zware klappen krijgt of als er opnieuw grote virusuitbraken plaatsvinden, kan het beeld zomaar kantelen. Als Rutte het goed blijft doen, heeft hij bij de komende verkiezingen de premierbonus te pakken. Rutte is politiek behendig en hij is wendbaar. In een land als Nederland, met zoveel minderheden, moet dat ook. Hij kan niet de rol van de grote leider spelen. Maar wie te wendbaar is, krijgt al snel het verwijt: zoals de wind waait, waait zijn jasje.

Wat Rutte beter had moeten doen? Hij had meer afstand moeten nemen van de kritiek dat er vooral mensen op de ic’s terechtkomen die een ongezond leven leiden. Rutte weet dat ongezonde leefpatronen deels samenhangen met sociaal-economische achtergronden. Veel mensen kunnen daar weinig aan doen. Dergelijke kritiek ondermijnt de solidariteit.”

„Het siert premier dat hij mensen niet thuis opsloot”

Dr. Chris Aalberts, politicoloog: „Mijn onderbuikgevoel zegt dat Rutte het niet goed heeft gedaan. De regering zag vanuit China en Italië de coronapandemie aankomen, maar heeft daar te laat op gereageerd. Rutte was niet voorbereid. In verzorgingshuizen heerste een tekort aan beschermingsmiddelen. Maar toch: de marges voor Rutte zijn heel smal. Stel dat hij eind februari, toen nog van slechts een paar mensen bekend was dat ze ziek waren, het land had platgelegd. Had iemand dat begrepen?

Als je nadenkt over de vraag wie het meest geschikt is om de strijd tegen corona te leiden, kom je toch wel uit bij Rutte. Die man draait al lang mee in politiek Den Haag. Veel burgers redeneren: Rutte kan de zaakjes wel voor ons regelen, hij heeft ons land de afgelopen tien jaar niet in grote chaos gestort. Zorgminister Hugo de Jonge kreeg de afgelopen maanden meer bekendheid, maar toch weet het grote publiek niet veel van hem. De Jonge is voor velen toch vooral de man met die schoenen.

Rutte is gewiekst. Hij deed de achterliggende tijd over alles het woord. Maar toen er kritiek kwam op invoering van een corona-app, was zijn reactie: Dat is het dossier van collega De Jonge. Toen zat Hugo met dat ding in zijn maag. De premier wist dat het een drama zou worden.

Rutte heeft regels als ”Houd anderhalve meter afstand” en ”Schud geen handen” er bij ons ingeprent. Maar veel voorschriften zijn niet duidelijk. Mag je wel of niet met z’n drieën in een park zitten? Iets anders: In het ene zwembad krijg je plastic zakjes om je schoenen, in het andere zwembad moet je je drie keer insmeren met alcohol.

Ruttes tv-toespaak op 16 maart, waarin hij onder meer zei dat het virus onder ons zal blijven, is een heel realistisch verhaal gebleken. Het siert de premier dat hij mensen niet thuis heeft opgesloten. Dat deden landen als Spanje en Italië wel. Daar zijn grondrechten echt met voeten getreden.

De Nederlandse aanpak typeren als een ”intelligente lockdown” is heel knap bedacht, maar het slaat nergens op. Wij konden vaak blijven doen wat we willen. Ik had ongestoord van Amsterdam naar Arnhem kunnen reizen.”

„Souplesse van Rutte is tegelijkertijd zijn zwakte”

Sheila Sitalsing, journalist en columnist, auteur van ”Mark. Portret van een premier” (2016): „Een tijdje geleden schreef ik in een column dat we tijdens de coronacrisis Rutte even niet kunnen missen. Dat vind ik nog steeds. Tot dusver proberen Rutte en zijn kabinet heel goed allerlei belangen mee te wegen. Enerzijds moet de ic-capaciteit voldoende zijn, anderzijds moeten ondernemers niet al te boos worden.

Rutte is er een meester in soepel te manoeuvreren. Typerend was het debat over het sluiten van scholen. Eerst zei Rutte op grond van adviezen van het RIVM dat de scholen open konden blijven. Toch ging hij om, vanwege onrust onder ouders en onderwijzers. Hij is niet iemand die uit angst voor gezichtsverlies hoe dan ook vasthoudt aan zijn standpunt.

Ruttes souplesse is tegelijkertijd ook zijn zwakte. Als je met gemak van het ene naar het andere standpunt wandelt, hoe geloofwaardig ben je dan nog?

De premier heeft iets onbreekbaars en verliest zelden zijn scherpte. Als iedereen al slaapt, is hij nog wakker. Ook tijdens marathonvergaderingen kletst hij iedereen onder de tafel.

De premier heeft ook iets vals. Komen er dossiers in beeld waar veel ellende uit kan voortkomen, dan verschuilt Rutte zich heel handig. Hij nam geen enkele verantwoordelijkheid in de kwestie rond de corona-app. Zorgminister Hugo de Jonge verslikte zich daarin.

Iets veel groters is nog de situatie in verpleeghuizen. Daar zijn mensen in eenzaamheid en verlatenheid gestorven. Het kabinet heeft totaal niet nagedacht over een protocol rond menselijkheid in zorgcentra. Maar die gebrekkige analyse van de situatie in verpleeghuizen straalt niet af op Rutte.

De premier is wars van dikdoenerij. Als hij zijn tv-rede van 16 maart op een later moment typeert als een „toespraakje”, is dat geen gespeelde bescheidenheid. Zo is Rutte, zo praat hij. Het premierschap noemt hij een „baantje”. In politieke debatten gebruikt hij verkleinwoorden functioneel, om een lastige kwestie ongevaarlijk te maken. Een dure renovatie voor het koningshuis noemt hij dan een verbouwinkje.”

„Premier zwalkte mee met het RIVM”

Psycholoog dr. Martin Appelo, coacht leidinggevenden, mede-auteur van ”Red de alfawolf. Zachte leiders maken stinkende wonden”: „Vanuit de psychologie hanteer ik een model waarbij ik leiders aan de hand van vier scripts beoordeel: de alfawolf, de inspirator, de bestuurder en de manager.

Rutte is geen alfawolf, een leider die onverschrokken voor de troepen uitloopt. Heel typerend is zijn uitspraak nadat het eerste gevaar tijdens de coronacrisis voorbij was: „Ik ben niet de baas van Nederland, dat zijn we met z’n allen.”

Rutte weet van zichzelf dat hij geen alfawolf is, en daarom huurde hij er eentje in. Het RIVM, Jaap van Dissel. Op grond van RIVM-adviezen baseerde Rutte bijvoorbeeld het beleid rond ic-capaciteit. Probleem is echter dat Van Dissel ook geen alfawolf is, eerder een alfaschaap.

Het RIVM zwalkte echt, en de premier zwalkte mee. Eerst gaf het RIVM aan dat het zou meevallen met het coronavirus, later lag het toch anders. Eerst konden scholen open blijven, toen gingen ze toch maar dicht. Eerst gingen we voor groepsimmuniteit, toen weer niet.

Rutte is ook geen inspirator, iemand die buiten de gevestigde orde kan treden en met iets totaal nieuws komt. Dan moet je denken aan iemand als Elon Musk (leidinggevende bij Tesla en oprichter van SpaceX, een Amerikaans bedrijf voor ruimtetransport, JV).

Bij al mijn kritiek op Rutte denk ik wel: Je zult maar in zijn schoenen staan. Al met al deed hij het best goed. Van mij krijgt een 8-min. Want de premier is wél een goede bestuurder en manager. Hij weet iedereen erbij te betrekken en te bereiken dat een grote meerderheid van de bevolking zich gehoord voelt.

Ik denk dat Nederlanders een alfawolf als leider niet eens zouden accepteren. Daar zijn ze te eigenwijs voor. Ongepolijste alfawolven zijn nogal eens heel egocentrisch en gaan hoe dan ook hun eigen weg. Ze maken er vaak een rommeltje van. Denk aan Trump en de Braziliaanse president Bolsonaro. Angela Merkel vind ik een heel goede leider. Ze steekt er met kop en schouders bovenuit. Ze hoeft geen alfawolf in te huren, ze is het zelf.”

„Rutte eet verstandig en is matig met alcohol”

Prof. dr. Uri Rosenthal: oud-minister, emeritus-hoogleraar bestuurskunde en „crisisprofessor”: „Ik heb vanuit mijn deskundigheid een lijstje opgesteld waaraan een crisisbestrijder moet voldoen. Het begint heel eenvoudig met het stellen van grenzen aan de eigen inzet. Een crisis vergt veel energie. Daarom moet een crisisbestrijder verstandig eten, veel water drinken, opletten met alcohol en voldoende slaap nemen.

Bij crisisbestrijders gaat de hoeveelheid adrenaline in het bloed omhoog en daardoor denken ze soms onoverwinnelijk te zijn. Dat is een groot misverstand. Bij ieder mens neemt het concentratievermogen en het vermogen om te oordelen af naarmate de crisis voortduurt. Ik weet dat mijn partijgenoot Rutte deze grenzen al jaren in acht neemt. Dat zit er bij hem van nature in.

Een andere eigenschap van een crisisleider is dat hij goed luistert naar deskundigen en uitvoerders niet voor de voeten loopt. Ik heb in het kabinet-Rutte I, toen ik minister van Buitenlandse Zaken was, nauw samengewerkt met de premier. Ik weet dat hij ook dit in de praktijk brengt.

Zeker in tijden van crisis moet de regering het voortouw nemen. Maar wel met een open strategie richting samenleving. De minister-president moet terdege rekening houden met gevoelens onder de bevolking. Burgers moeten overtuigd worden en niet voor voldongen feiten worden geplaatst. Rutte doet dat uitstekend. Hij legt uit waarom hij dingen doet en niet doet. Natuurlijk, Rutte is lid van de VVD, maar als premier gaat hem het welzijn van de hele Nederlandse bevolking ter harte. Daarom heeft hij ook gezegd dat we samen de crisis moeten bestrijden. De premier kreeg veel waardering voor de tv-toespraak die hij aan het begin van de crisis hield. Dat was een markant moment.

Waarin Rutte zich verder kan ontwikkelen? Ik zou het niet weten. Rutte is nu tien jaar minister-president. Hij maakte al diverse crises mee en sloeg zich daar goed doorheen. Mogelijk zijn er wel dingen gebeurd die anders hadden gemoeten, maar die worden later ongetwijfeld onderzocht zodat we ervan kunnen leren bij een volgende crisis.”