Tijdens de lockdown kwam de overheid met een gigantisch pakket aan steunmaatregelen met het doel zoveel mogelijk bedrijven te laten overleven en werkgelegenheid te behouden. De aftrap voor de tweede steunronde per 1 juni betekende meteen het startschot voor de (politieke) discussies over voorwaarden. Wel of geen ontslagboete, wel of geen steun aan grootverdieners en wat wordt de rol van de vakorganisaties? Relevante vragen, maar vertroebelen ze het zicht op de werkelijkheid niet? Er moet een noodzakelijke vlucht naar voren gemaakt worden: werknemers klaarmaken voor een heroriëntatie op hun werk. Met de flexibilisering is de arbeidsmarkt zeker geholpen.

Recessie en krimp

Want ondanks de noodpakketten zal de economische schade enorm zijn. Dat er een recessie en een crisis komen is zeker. Het gevolg is dat bedrijven moeten gaan herstructureren. Van het restaurant om de hoek tot de KLM. Herstructurering kan niet zonder verlies van arbeidsplaatsen en faillissementen. Volgens de eerste berekening van het CBS krimpt het bruto binnenlands product (bbp) in het eerste kwartaal met 1,7 procent, een ongekende terugval. Daarnaast steeg de werkloosheid in één maand van 2,9 naar 3,4 procent. Een ongekende stijging.

Voor veel mensen is het verliezen van hun baan een zware klap. En natuurlijk kan de overheid dat verzachten door de klassieke middelen in te zetten, zoals inkomensondersteuning, een mogelijke verlenging of verhoging van de WW-uitkering en het nemen van belastingmaatregelen. Wij pleiten echter voor een bredere aanpak van de problemen op de arbeidsmarkt. Er is een heldere visie met een andere kijk nodig om tot een nieuw normaal rond arbeid en beroep te komen. Dat is met het oog op de recessie en de opbouw daarna hard nodig. Mogen we u een advies geven? Wacht dit niet af maar ga eens na welke talenten u hebt die passen bij een ander beroep en welke omscholing u dan zou moeten volgen.

Lerend aan het werk

Voor velen zullen de recessie en het verlies van hun baan vragen om een heroriëntatie op hun arbeid of beroep. Het was al duidelijk dat we ons in een digitale revolutie bevinden waarin digitalisering, zelflerende machines, de platformeconomie en globalisering ingrijpende gevolgen voor de traditionele arbeidsmarkt zullen hebben. De snel veranderende arbeidsmarkt vraagt om lerend vermogen en flexibiliteit. Deze situatie staat nu naast het gegeven dat door deze crisis velen niet alleen werkloos worden, maar ook niet meer in hun eigen sector aan de slag kunnen.

Samen verantwoordelijk

Door de crisis zijn visie en extra inzet nodig. In het tweede steunpakket trekt het kabinet hier 50 miljoen euro voor uit. Dat is een goed begin, omdat massale heroriëntatie en omscholing noodzakelijk zijn. In je eentje een opleiding uitzoeken, is voor veel mensen niet makkelijk. Misschien hebt u die ervaring zelf inmiddels ook al. Een goed (om)scholingsadvies en begeleiding bij het zoeken naar een opleiding en ander werk zijn soms nodig. Daar moeten ruimte en meer geld voor zijn. Wat ons betreft – harde keuzes zijn in crisistijd noodzaak – is het een voorwaarde bij toekomstige ondersteuningsmaatregelen.

De verantwoordelijkheid is en blijft echter gezamenlijk: facilitering en financiering door de overheid vergroot de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Duurzame oplossingen zijn immers alleen reëel als alle partijen, collectief en individueel, eigenaar zijn van het probleem. We moeten dit met een gezamenlijke inzet aanpakken. De WW-periode is geen wachtkamer, maar een periode van gefaciliteerde ontwikkeling en transitie. Met – en dat is solidariteit! – speciale aandacht voor kansarmen en laagopgeleiden.

Sociaal duurzaam

Wat neemt u als les mee uit de huidige periode? Ontwikkeling, blijven leren en heroriëntatie zijn niet alleen noodzakelijk in een crisis. De positieve effecten van een leven lang leren zijn niet te onderschatten. Het is een voorbeeld van sociale duurzaamheid. Sociaal duurzaam voor wat betreft de relatie tussen werkgever en werknemer, wanneer deze over en weer gekenmerkt wordt door de wil om in elkaar te investeren. Arbeid is dan veel meer dan productiecapaciteit. Lerend aan het werk is ook sociaal duurzaam omdat een leven lang leren mensen vitaler houdt, energie geeft en hen langer voor het arbeidsproces behoudt. Het klassieke sociale vangnet heeft zijn waarde bewezen, en blijft hoognodig. Maar de huidige crisis zal ook vragen om een heroriëntatie op deze sociale regelingen. Daarin is scholing een belangrijke sleutel. Van vangnet naar springplank. Daar zijn een maatschappelijke visie, lef en langjarig financiële steun voor nodig.

Mr. Jan Schreuders is coördinator arbeidsvoorwaarden en manager juridische dienstverlening bij de RMU, drs. Jan Kloosterman MBA is Raad van Bestuur bij de RMU.